किल्ले पन्हाळगड ते विशालगड

दिनांक : २६-२७ जुलै २०१०
अंतर : ६१ किमी
तालुका : पन्हाळा / शाहुवाडी, जिल्हा : कोल्हापूर
मोहिमप्रमुख : अमित मेंगळे, मुंबई
सहभागी सदस्य : ६८

बाजींच्या शौर्याला आणि असिम त्यागाला वंदन करण्यासाठी आम्ही सलग 15 वर्षांपासून आषाढ वद्यप्रतिपदेला पावनखिंडीत नतमस्तक होण्यास जात आहोत पण या वर्षी त्या अजरामर रणसंग्रामाला ३५० वर्ष होणार होती. महाराज आणि त्यांच्या शूर मावळयांनी कुठच्या परिस्थितीत रात्रीचं खडतर मार्गव्रत्र्मण केलं असेल, याचं प्रचंड कुतूहल पूर्वीपासून मनात होतं. आणि या कुतूहलातून 'पन्हाळगड ते पावनखिंड ते विशाळगड पालखीसह पदभ्रमण मोहिम' सुचली. ३५० वर्षांपूवी ज्या दिवशी आणि ज्या प्रहरी महाराजांची पालखी पन्हाळ्याहून निघाली तोच इतिहास आपण जिवंत करायचा या ध्येयाने आम्ही झपाटले गेलो. आणि त्या दृष्टीने तयारी सुरु झाली. आतापर्यंतचे ट्रेकिंगमध्ये जमलेल्या मित्रांनी सुद्धा कल्पना उचलुन धरली. काहीजण येउ शकणार नव्हते त्यांनीही हर तर्हेंची मदत करण्याचे कबूल केले. हजारो जणांना फोन, ईमेल्सच्या माध्यमातून सदर मोहिमेचा प्रचार केला गेला. एक महिना झटून मोहिमेची तयारी पूर्ण केली. अखेर २५ जुलै रात्री १० वाजता ८० शिवरायांचे मावळे मुंबई, ठाणे, पनवेल, पुणे., नाशिक, अमरावती येथून पन्हाळगडाकडे रवाना झाले. करवीर नगरीत आगमन झाल्यावर महालक्ष्मी मातेला मोहिम यशस्वी करण्याचे साकडे घालून सकाळी 8 वा. पन्हाळगडावर पोहोचलो. चहा नाष्ता घेऊन ताजे तवाने झाल्यावर शिवाजी महाराजांचे जास्तीत जास्त वास्तव्य असलेल्या पन्हाळ्याचे दर्शन करायला बाहेर पडलो. स्थानिक मार्गर्शक हनीफ नगारजीने गडाचे सर्व बारकावे दाखवून दिले. काही दिमाखात तर काही कोसळलेले अवशेष इतिहासाची साक्ष देत होते. पावनखिंडीचा रणसंग्राम शिवाकाशिच्या बलिदानाने सुरु होऊन बाजीप्रभू आणि त्यांच्या 300 बांदल वीरांच्या बलिदानाने समाप्त होतो.

सायंकाळी या ऐतिहासिक मोहिमेसाठी महाराष्ट्राच्या कानाकोपर्याातून आलेल्या सर्व मावळ्यांची एकमेकांशी ओळख झाली. शिवप्रेमातून पालखीचे भोई व्हायचंय हेच उत्तर सर्व मावळ्यांकडून मिळत होते. ८० मावळ्यांमध्ये ७ महिला, २ वर्षांची छोटी राज्ञी, १२ वर्षांचे शंतनु आणि अजिंक्य हे शालेय वि़द्यार्थी तसेच ७६ वर्षांचे तरुण वामन कदम असा सर्व वयोगटातील मावळ्यांचा सहभाग होता. जेवणाची वेळ झाल्यावर सर्वांनी जेवण घेतले. मोहिमेची वेळ समीप येत होती. एक अनामिक दडपण मोहिम प्रमुखासकट उर्वरीत सर्व सदस्यांवर स्पष्ट दिसत होते. कारण अशी मोहिम आज पर्यंत कोणीही केली नव्हती. सर्वांना मोहिमेत येणारे संभाव्य धोके, शारिरीक इजा याची स्पष्ट कल्पना आम्ही दिली. नवख्या सस्यांनी रात्रीच्या मोहिमेत उतरु नये, दिवसा उतरावे असा सल्ला दिला. पण शिवप्रेमाने झपाटलेल्या मावळ्यांनी प्रेमाचा सल्ला तितक्याच प्रेमाने धुडकावला. कसलाही धोका पत्करायची आणि स्वतः मुळे मोहिमेत अडथळा येणार नाही याची स्पष्ट ग्वाही दिली. मावळ्यांच्या उत्साहामुळे मोहिम यशस्वी होणार हा आत्मविश्वास आमचा दुणावला. पन्हाळ्याचे नगराध्यक्ष आसिफ मोकाशी, माजी नगराध्यक्ष विजय पाटील स्वतः मोहिमेला शुभेच्छा देण्यासाठी आले होते. युद्धाला निघालेल्या सैन्याचे वातावरण पन्हाळगडावर पसरले होते. ठीक १०वा. शिवाजी महाराजांची पालखी किशोर खेडेकर आणि अमित मेंगळे यांनी उचलली, आणि छत्रपति शिवाजी महाराज की जय या गगनभेदी घोषणांनी रात्रीचा पन्हाळगड दुमदुमून गेला. पालखी बाजीप्रभूंच्या पुतळ्यापाशी पोहोचली. बाजींना वंदन केलं गेलं. पालखी राजदिंडीमार्गे विशाळगडाकडे रवाना झाली. मिट्ट काळोख, धुक्याचा जाड पडा, आडवा तिडवा झोडपून काढणारा पाऊस या सर्व संकटांशी मुकाबला करत महाराजांची पालखी मार्गक्रमण करत होती. तुरुकवाडी, म्हाळुंगे गावं पार करत ११ कि.मी. लांब पसरलेल्या म्हसाई पठारावर पोहचलो. दिशेचा काहीच अंदाज लागू न देणं हे या पठाराचे वैशिष्ट्य. पठार त्याच्या स्वभावधर्माला जागत होतं. तरीही इतक्या वर्षांच्या अनुभवाची शिदोरी गाठीशी असल्याने परिस्थितीवर मात करत पालखी पुढे सरकत होती.

कुंभारवाडी, खोताचीवाडी, धनगरवाडा, मांडलाईवाडी पार करत सकाळी 5.30वाजता आंबेवाडीचे निलगीरीचे जंगल लागले. रात्री 10 वा. निघालेले मावळे जराही न थांबता 30कि.मी. पार करुन सकाळी 5.30वा. उजाडल्यावरच थांबले. गूळ शेंगाण्याचे लाडू, सुका खाऊ असा 10 मिनिटे अल्पोपाहार झाला आणि मोहिम नव्या उत्साहाने निघाली. आता आसमंतात प्रभा फाकली होती. विविध पक्षांचे नामधूर संगीत सुरु होते. पाणवठ्यावर निघालेल्या माय भगिनी आश्चर्याने आमच्याकडे बघत होत्या. शेतावर निघालेले शेतकरी आमची चौकशी करुन आमचे कौतुक करत होते. रिंगेवाडी, कळकवाडी, पाटेवाडी पार करत आम्ही घनादाट जंगलात शिरलो. वाटेत आडवी आलेली झाडी झुडपे बाजूला सारत पालखी नेणं कष्टाचं जात होतं. पण त्याबद्दल कोणाची काहीच तक्रार नव्हती, पालखी आणि त्यातील महाराजांच्या मूर्तीला झाडा झुडूपांची इजा पोहचू नये म्हणून सर्व मावळे पालखीची काळजी घेत पुढे सरकत होते. जंगलातल्या ओढ्याने आज रौद्र रुप धारण केलं होतं. आमच्याकडे मोठा रोप असल्यामुळे आम्ही ओढा पार करु शकलो. दुपारी 12.30 वा. म्हसवडे गावात आलो. आता थोड्याच वेळात आम्ही डांबरी रस्त्याला लागणार होतो. काल रात्रीच्या मार्गावरचे अनेक अडथळे आमच्या डोळ्यासमोरुन सरकत गेले. पांढरपाणीगावात आलो. आमचे उर्वरीत मावळे ज्यात महिला, लहान मुले आणि ज्येष्ठ नागरीकांचा समावेश होता ते सर्वजण पालखी खांद्यावर घेण्यासाठी पुढे सरसावले. आता सर्व ८० मावळे पावनखिंडीच्या रोखाने निघाले. सर्व पांढर्या झब्ब्यातील मावळे, प्रत्येकाच्या हातात भगवे ध्वज आणि पुढे दिमाखात जाणारी पालखी असा प्रत्यक्ष शिवशाहीचा माहोल तयार झाला होता. पालखी पावनखिंडीत पोहचली. बाजींच्या रक्ताने पावन झालेल्या भूमीतील माती सर्व मावळ्यांच्या कपाळी लावली गेली. तत्क्षणी सर्वांच्या डोळ्याच्या कडा ओल्या झाल्या होत्या. एवढ्या पवित्र ठिकाणी येऊन आपण पोहचलो, एक इतिहास जिवंत केला. अगदी ३५० वर्षांपूर्वी घडला होता तसाच. सर्वजण बाजींच्या स्मारकापाशी नतमस्तक झाले. वीररसात्मक गाणी, पोवाडे गगनभेदी आवाजात म्हटले गेले. नाशिकचे डी डी पाटील सरांनी शिवबांचा गोंधळ सार वेत्र्ला, शिवस्तुती म्हणालो. ८० मावळयांचा तोंडून महाराष्ट्रगीत खडया आवाजात गायले गेले आणि २ मिनिटे स्तब्ध उबे राहून त्या ज्ञात अज्ञात वीरांना मानाचा मुजरा वेत्र्ला गेला. अतिवृष्टीमुळे विशाळगडाकडे जाणारे सर्व मार्ग पाण्याखाली गेले होते. पुढील गावांचे संपर्वत्र्च तुटले होते. त्यामुळे मोहिमेची पावनखिंडीतच सांगता झाली. आपल्या शूर पूर्वजांना अभिप्रेत असलेल्या मार्गाने आरांजली वाहून सर्व मावळे धन्य झाले. एका ऐतिहासिक क्षणाचे आपण साक्षीार ठरलो ही आयुष्यभर सुखावणारी घटना या ८० मावळ्यांच्या आयुष्यात घडली होती.

पावनखिंडीच्याबाहेरील भाततळीगावांतील शाळेत गोष्टीची पुस्तके, पेन्सील, पट्टया, रबर असे शैक्षणिक साहित्य दिले गेले. तसेच ती शाळा इयत्ता सातवी पर्यंतच असल्यामुळे आठवी पासून मुलांना दूरच्या शाळेत जावे लागते. त्यासाठी २०१० या वर्षात इयत्ता सातवीतून पहिला आलेल्या एका मुलाला आणि पहिली आलेल्या एका मुलीला सायकल बक्षिस दिली गेली. हे सर्व शैक्षणिक साहित्य संस्थेचे हितचिंतक सुरेश राणावत, अभिजीत तांबे, शार्दुल खरपुडे, रवी भोसले यांनी पुरवले. शिवशौर्य ट्रेकर्स इतिहासाबरोबर सामाजिक बांधिलीकीसुद्धा जिवंत ठेवण्यास नेहमीच कटीबद्ध असेल.

सदर मार्गावर अनेक संस्थांनी, व्यक्तींनी अनेक वर्षे पभ्रमण केले, काही अंतरापर्यंत पालखी सुद्धा नेली. पण आषाढपोर्णिमेच्या दिवशी रात्रीच्या त्याच प्रहरी पालखी पावनखिंडीत नेणारी शिवशौर्य ट्रेकर्स संस्था ही पहिली संस्था ठरली. शिवशौर्य ट्रेकर्सने इतिहास रचताना स्वतः एक इतिहास घडवला.

किल्ले रोहीडा, रायरेश्वर, केंजळगड

दिनांक : २-३ ऑक्टोबर २०१०

तालुका : भोर जिल्हा : पुणे
मोहिमप्रमुख : अमित मेंगळे, मुंबई
सहभागी सदस्य : १५

ट्रेकिंगच्या परंपरे प्रमाणे शुक्रवार रात्री शिवशौर्य ट्रेकर्स पाठीवर स्याक चढवून मुंबईहून एस टी लाल डब्याने भोरला निघालो. पहाटे ५ वा. भोर पोहचलो. डेपोत सर्व आटपून घेतले. छोटा टेम्पो आधीच ठरवला होता. आमचा प्रवास रोहिड्याच्या दिशेने सुरु झाला. बाजारवाडी गावात पोहोचलो आणि आमचा ट्रेक सुरु झाला. साधारण तासाभराने आम्ही रोहिडा किल्ल्यावर होतो. मुख्य दरवाज्याला शिवप्रेमी संस्थेने जुन्या दरवाजाचा look असलेले दार लावले आहे. पहिल्या प्रवेश द्वारावर गणेश पट्टी मिह्रब आहे. दुसऱ्या द्वारातून आत गेल्यावर सिंह आणि शरभ यांची शिल्पे आहेत. पाण्याचे टाके आहे त्यात १२ महिने गार पाणी असते. तीसऱ्या द्वारावर अर्ध हत्तीचे शिल्प आहेत. या तिन्ही दरवाज्यातून आत गेल्यावर रोहीडमल्लाचे मंदिर नजरेस पडते. गडाला एकूण सहा बुरुज आहेत. शिरवले, पाटणे, दामगुडे, वाघजाई, फत्ते आणि सदरेचा बुरुज. गड प्रदक्षिनेत कोरीव टाक्या नजरेस पडतात. हे सर्व पाहण्यात आणि पोट पूजा करण्यात गडावर २ तास गेले. गड उतरून गाडीत जावून बसलो. आता मोर्चा कान्होजी जेध्यांच्या घरी वळवला. राईरेश्वरला जाताना वाटेत कान्होजींचे कारी गाव लागते. आता त्यांची चौदावी पिढी त्याच घरात राहते आहे. आम्ही सर्वांनी जेध्येंची तलवार हात घेऊन बघितली. त्यांचे चिलखत आहे अजून, तेही बघितले. ट्रेक संपण्यापूर्वीच ट्रेक सार्थकी लागला होता.

आता रायरेश्वरला मुकाम्माला जायचे होते. वाटले होते कोरले गावापर्यंत गाडी प्रवास आहे. पण टेम्पो मालक अरुण भंडारी आमच्या पेक्षा उत्साही होता. त्याने रायरेश्वराच्या शिडी पर्यंत गाडी आणून उभी केली. असा adventures प्रवास करणे नशिबात होते. हा प्रवास कायम स्मरणात राहील. रायरेश्वर पठारावरील गोपाल जंगम यांच्या घरी आम्ही आमचा डेरा टाकला. दुपारचे जेवण मग विश्रांती आणि मग प्रसिध्द रायरेश्वरच्या शिव मंदिरात गेलो. शिवबाने स्वराज्याची शपथ इथेच घेतली होती. नतमस्तक झालो त्या पवित्र वास्तूत. संध्याकाळ झाली होती. सोनकी फुलांचा गालीचा पठारावर पसरला होता. संध्याकाळच्या सरत्या उन्हात पठार अवर्णनीय दिसत होते. सकाळी उठून सर्व आटपून केंजळ गडाकडे सरकलो. वास्तविक रायरेश्वरला लागूनच केंजळ आहे. एकाच सोंडेवरून चालत चालत केंजळच्या खोदीव पायरया पर्यंत आलो. पायरया एकसंघ कातळातून खोदून काढल्या आहेत. गडावर एकाच वस्तूचा अवशेष उरला आहे. आकारानेही किल्ला लहान असल्यामुळे गड चक्कर लगेच आटपून आम्ही उतरायला घेतले. कोरले गावात येवून वाहत्या पाण्यात झोकून दिले. दुपारची ST आली आणि आम्ही मार्गस्थ झालो.

किल्ले साल्हेर, मुल्हेर, मोरा

दिनांक : ५-६ डिसेंबर २०१०

तालुका : बागलाण जिल्हा : नाशिक
मोहिमप्रमुख : पाटील सर डी. डी.,नाशिक
सहभागी सदस्य : १९

मुंबई, नाशिकचे शिवशौर्य ट्रेकर्स मनमाड स्टेशन येथे भल्या पहाटे जमलो. मोहीम प्रमुख पाटील सरांच्या घरी न्याहारी करून आम्ही साल्हेर कडे प्रस्थान केले. वाघांबे गावातून आम्ही १० वा. गड चढण्यास सुरु केला. ९०% राजमार्गच आहे. मुख्य दरवाजा चांगल्या अवस्थेत आहे. गडावर गंगासागर तलाव आहे. पृथ्वी दानासाठी श्रीपरशुरामाने केलेल्या यज्ञभूमीचे गंगासागराजवळ असलेल्या यज्ञकुंड आणि यज्ञस्तंभ यामुळे घडते. हे सर्व पहात दुपारी २ वा. परशुराम मंदिरात म्हणजेच गडाच्या सर्वोच्च ठिकाणी पोहोचलो. साल्हेर हा महाराष्ट्रातील सर्वात उंच किल्ला म्हणून ओळखला जातो. मंदिरा बाहेर विसावलो. किल्ल्याचा इतिहास वाचून दाखवण्यात आला. पोटपूजा झाली आणि गड उतरायला घेतला. रात्रीचा मुक्काम आदिवासी आश्रम शाळेत केला. इथला पट्टा प्रामुख्याने आदिवासी बहुल आहे. शिक्षणा पासून आदिवासी मुले वंचित राहू नयेत यासाठी सरकारी खर्चाने त्यांच्या मोफत निवासाची, तसेच राहण्याची सोय झाली आहे.

सकाळी चहा नाश्ता घेऊन आम्ही आश्रम शाळेचा निरोप घेतला. मुल्हेर गावात आलो. एका हॉटेलात दुपारच्या जेवणाची ऑर्डर देऊन आम्ही मुल्हेरच्या पायथ्याशी गेलो. ट्रेक सुरु झाला. मुल्हेर किल्ल्याचे मुल्हेर माची आणि बालेकिल्ला असे दोन भाग पडतात. पायथा ते माची दाट झाडातून पाउल वाट जाते. संपूर्ण माची गर्द झाडीने आच्छादलेली आहे. दरवाज्यातून प्रवेश कर्ते झाल्यावर समोर नजरेस पडतो आणि नजरेत भरतो तो म्हणजे मोती तलाव. तलावा शेजारी गणपतीचे मंदिर तर अगदी फोटोग्राफिक. तिथून बालेकिल्ल्याच्या दिशेने गेल्यावर चंदनबाव विहीर, श्रीराम व सोमेश्वर मंदिरे पाहण्यास मिळाली. निसर्ग रम्य परिसर आहे हा सर्व. आम्ही बालेकिल्ल्यावर जाण्यास निघालो. जशी चढण चालू झाली तशी थंडगार झाडातून आम्ही उन अंगावर घेत मोठ्या दगड धोंड्यामधून वर चढत होतो. पायवाट नव्हतीच ती. वरचे मोठे दगड ढासळून खाली आले आहेत. घळीतून वर आल्यावर डाव्या बाजूस छोटासा किल्ला आहे तो म्हणजे मोरा किल्ला. मोरा किल्ल्याचे दर्शन लवकर आटपले. वरच्या सोंडेवरून मुल्हेरच्या बालेकिल्ल्यावर पोहचलो. तांब्याचा मुखवटा असलेले भडंगनाथाचे उघडे मंदिर आहे. आटलेले पाण्याचे टाके आहे. बालेकिल्ल्यावरून बागलाण परिसर न्याहाळता येतो. आता आम्ही परतीच्या मार्गाला लागलो. उतरताना आम्ही दुसर्या वाटेने म्हणजे बालेकिल्ल्याच्या मुख्य दरवाजातून उतरायला घेतले. खोदीव पायऱ्या अंदाजे १ फुट उंचीच्या असतील. पायथ्याशी यायला साधारण तास लागला. मुल्हेरचा निरोप घेऊन आम्ही मुल्हेर गावात आलो. या ट्रेक मध्ये आमचा फक्त सालोटा राहिला. बाकी ट्रेक यशस्वी झाला

किल्ले वासोटा, सज्जनगड, अजिंक्यतारा, नांदगिरी

दिनांक : मार्च २०११

तालुका : पाटण, सातारा जिल्हा : सातारा
मोहिमप्रमुख : अमित मेंगळे, मुंबई
सहभागी सदस्य : २३

४ किल्ल्यांची भटकंती २ दिवसात शक्य आहे का? अशी शंका ट्रेकला येणाऱ्या प्रत्येकला होती. पण थोडे नियोजन केले तर हे शक्य आहे, हे सगळ्यांना पटले. रात्री १० वा. मुंबईहून निघालो. पुण्यातून काही जणांना बरोबर घेऊन आमची बस सकाळी ७ वा. सातार्यातील बामणोली येथे पोहचली. सर्व आन्हिक उरकून आणि वन विभागाचे सोपस्कार पार पाडून आम्ही वासोटा किल्ल्याकडे घेऊन जाणार्या बोटीत बसलो. १ तासाने हि बोट मेट इंदवली नामक कोयना जलाशयाच्या एका टोकाला पोहचवते. बोट चालकाला साधारण दुपारच्या सुमारास परतीसाठी घ्यायला येण्याचे सांगून आम्ही ट्रेक सुरु केला. जिथून चढ सुरु होतो तिथे हनुमानाची मूर्ती आहे. इथे पूर्वी गाव वसलेलं होते. कोयना धरण बांधले गेले आणि हि जमीन पाणलोट क्षेत्राखाली आली. तांबी, मेट इंदवली नामक आणि अशी अनेक गावांचे पुनर्वसन करण्यात आले. त्यानंतर हे क्षेत्र वन्य प्राण्यांसाठी संरक्षित करण्यात आले. असा हा जंगल परिसर. १.५ तासाने आम्ही वासोटा किल्ल्यावर पोहचलो. तेव्हांच डोक्यावर उन आले. आता पर्यंत संपूर्ण चढण दाट झाडातून चढलो होतो. किल्ला छोटा आहे. मोजकेच अवशेष शिल्लक आहेत. जंगल ट्रेकिंगचा आनंद मिळावा म्हणून ट्रेकर्स इथे येतात. दुरवर नागेश्वरची गुहा दिसत होती. वेळ असता तर तिथेही जाण्याचा इरादा होता. पण वेळेअभावी शक्य नव्हते. वासोट्याहून कीमान एक तास लागतोच नागेश्वरला जायला. तिथे एक स्वयंभू शकरांची पिंडी आहे भल्या मोठ्या गुहेमध्ये. महाशिवरात्रीला तिथे गर्दी उसळते, पण उर्वरीत वर्षभरात फक्त ट्रेकर्स मंडळी आणि खाली कोकणातून क्वचित गावकरी वर येतात. नागेश्वर पुन्हा कधीतरी म्हणून आम्ही वासोटा उतरायला घेतला. मेट इंदवली येथे बोट पोहचतच होत्या. 4.45 वाजले होते. बामणोली किनार्याघवर यायला 6 वाजले. किनार्या4वर सुर्यास्ताच नजारा मनात, वॅत्र्मेरात टिपत आम्ही चहा फराळ उरकला. काळोख पडला होता. आता आम्ही सज्जनगडाकडे कुच केले. रात्री 8.30 वा. सज्जनगडाचे रवाजे बंद होतात, ते थेट सकाळी उघडतात. आम्ही 8.30 वाजण्याच्या काही मिनिटेच अगोर गडावर दाखल झालो. समर्थ रामदास स्वामींचे प्रदीर्घ निवास या गडावर होता. त्यामुळे रामदास स्वामी सेवा संस्थेतर्फे इथे प्रसाद आणि निवासाची सोय उपलब्ध आहे. या सेवेचा लाभ आम्ही घेतला. स्वच्छ आंघोळ करुन प्रसदाचे जेवण घेतले आणि पहाटे सुर्योदयाच्या आधी उठण्याचा निश्चय करुन झोपी गेलो. दुसर्याज विशी पहाटे सर्वच 5 ला उठलो. सर्व आवरुन गड फिरायला बाहेर पडलो. प्रभा फाकली होती. बघता बघता लाल तेजाचा गोळा वर आला आणि संपूर्ण सातारा परिसर सोनेरी उन्हाने लखाखला. मंदिरात जाऊन समर्थांचे दर्शन घेतले. आणि सामान पाठीवर चढवून गड उतरुन खाली आलो. बस अंजिक्यतारा किल्ल्याकडे नेली.

ऐन सातारा शहरात असलेला हा किल्ला. सातारकरांच्या मॉर्निंग वॉक, जॉगींगचे केंद्र बनला आहे. रोज शहरातून अजिंक्यतारावर येऊन व्यायाम होत असेल तर माणूस फिट राहीलच. असे भाग्य मुंबईकरांच्या नशिबी नाही. किल्ल्याचा घेर कमी असल्यामुळे जास्त वेळ गेला नाही. मंगळाई मातेचे मंदिराच्या गाभार्या त बसून आम्ही नाश्ता उरकला. किल्ल्याचे, किल्ल्यावरुन दिसणाार्यार सातारा शहराचे आणि आमचे फोटोसेशन करुन आम्ही बस मध्ये जाऊन बसलो. आता जायचे होते नांदगिरी उर्फ कल्याणगड किल्ल्यावर. शहरातूनच बस जरंडेश्वरच्या दिशेने निघाली. शाधारण तासा दीड तासाने आम्ही नांदगिरी किल्ल्याच्या पायथ्याशी आलो. उन टरारल होते आणि किल्ल्याची चढण पूर्ण बोडकी होती. 45 मिनिटात किल्ला सर झाला. उन्हात तापलो होतो. किल्ल्यावर जाऊन मोठ्या वडाच्या सावलीत विसावलो. किल्ल्याची माहीती सांगितली गेली. लांबवर दिसणारे अजिंक्यतारा, सज्जनगड, चंदन, वंदन किल्ले वॅत्र्मेरात टिपले. थोडेसे उतरत्र्न आम्ही उजवीकडे गुहेच्या दिशेला वळलो. हे या गडावरील मुख्य आकर्षण. संपूर्ण किल्ल्यावर झाडी कमी म्हणून जे तापलो होतो ते त्या गुहेत जाऊन थंडावलो. संपूर्ण गुहा पाण्याने भरली आहे. 30 मिटर आत अंधारातून पाण्यातून चालत गेल्यावर अन्नपूर्णा देवीची आणि दत्तात्रयांची मुर्ती आहे. गुहेच्या बाहेर उन्हाच्या झळा आणि आत एअर वंत्र्डीशन असा निसर्गाचा चमत्कारच म्हणायला हवा. तिथून निघावेसे वाटत नव्हते. पण पोटातले कावळे निघायचे म्हणत होते. 20 मिनिटात गड उतरायलो. हायवे वर जेवण घेऊन आम्ही मुंबईच्या वाटेला लागलो.

पन्हाळगड ते पावनखिंड विशाळगड २०११

दिनांक : २०११

तालुका : पन्हाळा / शाहुवाडी जिल्हा : कोल्हापूर
मोहिमप्रमुख : डी. डी. पाटील सर, नाशिक
सहभागी सदस्य : ४९

२०१० साली पन्हाळगड ते पावनखिंड असा पालखीसह ट्रेक कल्पनेपलिकडे यशस्वी झाला होता. पालखी ट्रेक न थांबता सलग चालत असा होता. पण हे दरवर्षी ठेवले तर ज्यांची शारिरीक क्षमता नाही आहे. त्यांना कधीच ट्रेकमध्ये सहभागी होता येणार नाही. म्हणूनच २०११ साली सर्व लोक ट्रेक पूर्ण करु शकतील अशा पद्धतीने ट्रेकचे नियोजन नव्याने करावे लागले. दोन महिने तयारी सुरु होती. पन्हाळगडावर, वाटेतील शाळांमध्ये मुक्काम आधी जाऊन नक्की करुन झाले. आणि निघायचा दिवस उजाडला. सामानाची जमवा जमव करुन रात्री 9 वा. मुंबईहून निघालो. सकाळी थेट ज्योतिबाच्या दर्शनाला पोहचलो. दर्शन घेऊन मग आम्ही पन्हाळगडावर आलो. आन्हिक उरवुत्र्न चहा नाष्ता घेऊन हनीफ नगारजी या आमच्या स्थानिक गाईडने सर्वांना तासभर गडावर चक्कर मारत्र्न आणली. संपूर्ण पन्हाळगड बघणे वेळापत्रकात बसत नसल्याने आणि पन्हाळ्याला जाऊन गडाचे दर्शन न घेणे बरोबर नाही म्हणून फक्त १ तास गड फिरत्र्न आम्ही आमची मोहिम सुरु वेत्र्ली. जुलैचा पाऊस बरसणारच. नरवीर बाजीप्रभुंच्या महा पुतळ्याला पुष्पहार घालून आणि त्यांच्या पायाशी मोहिमेचे श्रीफळ वाढवून आमची मोहिम सुरवात झाली. राजंदिंडी मार्गे महाराज आणि सर्व मावळ्यांनी गड सोडला होता. आम्हीही त्याच वाटेने गड उतरायला घेतला. पुन्हा थोड्यावेळासाठी डांबरी रस्ता लागला. तुरत्र्कवाडी आली. डांबरी रस्ता सोडून शेताच्या बांधावरत्र्न चालत जाऊन डोंगर चढण्यास घेतला. म्हाळुंगे गाव लागले. त्यानंतर मसाई पठार. नजर जाईल तिथपर्यंत हीरवा गालीचा पसरलेला दिसतो. अर्थात धुकं नसेल तर. कारण पावसाळ्यात मसाई पठारावरचे धुकं म्हणजे वेगळच प्रकरण आहे. धुक्याचे साम्राज्य असेल तर 10 पुत्र्टावरचा माणूसही दिसेनासा होतो. दिशाहीन होणे म्हणजे काय असते ते फक्त मसाई पठारावरच्या धुक्यातच समजते. थोडे आम्हीही दिशाहीन झालो आणि पांडवलेण्यांच्या दिशेला गेलो. पण गुराख्यांमुळे परत मुळ वाटेवर आलो आणि पठार उतरत्र्न वुंत्र्भारवाडीत आलो. तिथल्या शाळेतील मगदुम सरांनी शाळेतच मुक्काम करण्याचा आग्रह वेत्र्ला. पण आधीच नियोजन वेत्र्ले असल्यामुळे आम्ही सरांचे आभार मानून वाटेला लागलो. यानंतरचा संपूर्ण रस्ता चिखल आणि खडीचा असून तो सरळ खोतवाडी म्हणजेच आमच्या मुक्कामाच्या ठिकाणी येत होता. सायंकाळचे 6 वाजले होते. खोतवाडी शाळेच्या वर्गात आम्ही मुक्काम ठोकला. आमच्या आचार्याचने आधीच जाऊन तिथे बस्तान मांडले होते. त्यामुळे गेल्या गेल्या चहा मिळाला. वुत्र्डवुत्र्डणारे अंग थोड्यावेळासाठी शांत झाले. दोन तीन वर्गात सर्वजण विखुरले गेले होते. प्रथम येणार्यां चे नविन मित्र झाले होते. त्यांच्या त्यांच्या गप्पांचा फड रंगला होता. ९वा. जेवण होऊन सर्व झोपी गेले. दुसर्याप दिवशी ऊठून म्हाळसवडेच्या दिशाने निघालो. कालच्यापेक्षा आजचा टप्पा थोडा मोठा होता. पण दाट जंगलातून, शेताच्या बांधावरत्र्न, ओढ्यातून, चिखलातून असा मजेचा ट्रेक होता. पाटेवाडीचा ओढा तर काय विचारता. इथे सर्वाधिक कल्ला होतो. वाहत्या ओढ्यात बसून कल्ला करायचा आनंद काही वेगळााच. म्हाळसवड्यात धनगरांच्या घरात आमचा मुक्काम झाला. चुली जवळ बसून गाण्यांची मैफिल रंगली होती. दुसरा दिवसही संपला. आज आषाढ वद्यप्रतिपदा, पावनखिंडीतील युद्धाला ३५१ वर्ष पूर्ण झाली. आमची पाऊले त्या युद्धभूमीकडे पडत होती. डांबरी रस्त्यावरुन चालत होतो. पावनखिंडीत पोहचलो. बाजी आणि त्या ज्ञात अज्ञात विरांचे ढाल तलवारी उभारुन प्रतिकात्मक स्मारक उभे वेत्र्ले आहे. शेजारीच एक शेड ऊभारत्र्न युद्धप्रसंगाची सचित्र माहीती लावण्यात आली आहे. वीर रसात्मक गाणी म्हणून आम्ही त्या महान युद्धाला आणि त्या विरांना अभिवादन करुन विशाळगडाकडे निघालो. वाटेत कासारीचा ओढा लागतो. दोराच्या सहाय्याने एकमेकांना आधार देत ओढा पार वेत्र्ला. पुन्हा डांबरी रस्त्यावर आलो. आता याच रस्त्याने चालत थेट विशाळगडाच्या पायथ्याशी आलो. विशाळगडावरील भगवंतेश्वराचे दर्शन घेऊन मोहिमेची सांगता वेत्र्ली. रात्री मुक्काम भाततळीच्या शाळेत वेत्र्ला. दुसर्या् दिवशी सकाळी बसने आम्ही संगमेश्वर येथील मार्लेश्वरल या स्वयंभू देवस्थानाला भेट दिली. दुपारचे जेवण तिथेच जेऊन आम्ही परतीच्या वाटेला लागलो.

किल्ले राजगड २०११

दिनांक : २९-३० ऑक्टोबर २०११

तालुका : वेल्हे जिल्हा : पुणे
मोहिमप्रमुख : सुनील भूमकर, मुंबई
सहभागी सदस्य : ७३

जेष्ठ इतिहास तज्ञ श्री. आप्पा परब यांनी स्वतःहून इच्छा व्यक्त वेत्र्ली की शिवशौर्य कधीही बोलावेल तेव्हा त्यांच्या ट्रेकला इतिहासाचे मार्गर्शन करायला मी येईन. आणखी काय हवे होते. शिवशौर्यने राजगड मोहीमेची चोख आखणी वेत्र्ली. ''दिवाळीच्या सुट्टीत वेत्र्वळ किल्ले न बनवता, प्रत्यक्ष किल्ला कसा बोलतोय ते अनुभवायला किल्ले राजगडावर चला.'' असे आवाहन वेत्र्ले आणि ७३ लोकांनी आपली नोंदवली. दिवाळी संपली आणि आम्ही वय वर्ष २ ते वय वर्ष ६० पर्यंतच्या शिवप्रेमींना घेऊन स्वराज्याच्या पहिल्या राजधानीत पोहचलो. गुंजवणे गावात सकाळी चहा नाष्ता उरवुत्र्न राजगड चढण्यास घेतला. दिड तासाने वर पोहचलो. झेड पी च्या वास्तूत आमच्या सॅक ठेवून, जेवणाचा डबा/ पाणी सोबत घेऊन गड फिरायला बाहेर पडलो. आप्पां सोबत राजगड फिरणे म्हणजे राजगड किल्ला स्वतःची डॉक्युमेंटरी फिल्म दाखवतो आहे असेच वाटते. सुरवातीलाच सुवेळा माचीच्या दिशेने जात वाटेतील सर्व अवशेष, बुरुज यांची माहीती घेत सुवेळा माचीवर पोहचलो. नेढयात जाऊन आलो. वेळेत जेऊनही घेतले. पाली दरवाजात कलत्या उन्हात पोहचलो. सुर्यास्ताला मुक्कामाच्या ठिकाणी परतलो. चहा बिस्कीटे झाली आणि आप्पानी उपस्थितांच्या अनेक प्रश्नांची उत्तरे दिली. महाराजांचे २५ वर्ष वास्तव्य या गडावर होते. त्यांच्या जिवनातील अनेक महत्वाचे प्रसंग या गडावर घडले, त्यामुळे साहजिकच राजगडावर इतिहास ठासून भरलेला आहे. मा. आप्पांमुळे तो गडावर तो ऐकण्यास मिळत होता. कार्यव्रत्र्माच्या समाप्तीला अध्यक्षांनी आप्पांना शिवशौर्यचे टीशर्ट श्रीफळ देउत्र्न त्यांचे आभार मानले. तर हर्ष परचुरेने कवि भुषणाचे छंद म्हणून आजच्या दिवसाची सांगता वेत्र्ली. झेड पी च्या वास्तूत ७३ जणांची सोय होउ शकत नसल्याने तरुण तुर्क मोकळ्या जागेत उघड्यावरच झोपले. गडावर चांगली कडाक्याची थंडी आणि वार्यातचा जोर होता.

दुसर्याा दिवशी पहाटे ऊठून चहा नाष्ता करुन आम्ही बालेकिल्लयावर गेलो. बाले किल्लयाची वाट रेलिंग लावल्यामुळे सोपी झाली आहे. भवानी मंदिरापाशी आप्पांनी आमच्याकडून प्रार्थना म्हणून घेतली. बालेकिल्लाही तेवढ्याच तळमळीेने विशद वेत्र्ला. ''आधी लगीन कोंढाण्याचे मग माझ्या रायबाचे'' हे ऐतिहासिक उदगार जिथे निघाले त्या जागेवर उभे राहून सर्वच जण धन्य झाले. बालेकिल्ला उतरत्र्न खाली आलो तेव्हा दुपार झाली होती. संजिवनी माची बघायची राहीली होती. पुन्हा येऊ तेव्हा पहीली संजिवनी असा निश्चय करुन आम्ही गड उतरत्र्न गुंजवण्यात आलो. जेवण उरवुत्र्न परतीच्या वाटेला लागलो. अविस्मरणीय ट्रेक फक्त आप्पांमुळेच हीच भावना प्रत्येकाच्या मनात होती.

किल्ले भूपतगड

दिनांक : २४-२५ डिसेंबर २०११
तालुका : मोखाडा जिल्हा : ठाणे
मोहिमप्रमुख : मृदुला तांबे, मुंबई
सहभागी सदस्य : ३३

आता पर्यंतच्या ट्रेकिंग मध्ये कधी जव्हार - मोखाडा या दुर्गम भागात जाण्याचा योग आला नव्हता. किंवा कधी विचार सुचला नव्हता. पण मृदुला तांबे हिने अश्या आदिवासी दुर्गम भागात ट्रेक करण्याची इच्छा व्यक्त केली आणि जबाबदारी घेतलीही. ट्रेकची आधी आखणी करून आम्ही २४ डिसेंबरला सकाळी मुंबईहून निघालो. कसारा मार्गे जाऊन मोखाडा देवबांध येथील गणपती मंदिरात गेलो. मंदिराचा परिसर अत्यंत रमणीय होता. इथे संघाचे प्रचारक श्री. साठे काका अनेक वर्षापासून आदिवासींच्या उत्कर्षासाठी कार्य करताहेत. साठे काकांनी त्यांच्या कार्याची माहिती दिली. त्या नंतर आम्ही भूपतगडाकडे निघालो. वाटेत खोडाळा गावातून जेवण बांधून घेतले. किल्ल्यावर थेट गाडीने न जाता, त्याच्या पायथ्याच्या कुर्लोद गावातून चढत वर गेलो. कारण एकच, जास्तीत जास्त दुर्गम पाडे जवळून अनुभवता यावेत. किल्यात पोहोचलो तेव्हा सूर्य कलला होता. बांधून घेतलेले जेवण उरकले आणि तरुण इतिहास अभ्यासक श्रीदत्त राउत यांच्याकडून गड समजून घेऊ लागलो. गडावर मोठे पाणी असलेले टाके, राम सीतेच्या पावलांचे ठसे आहेत अशी आख्यायीका. आतवर गेले भुयार, मारुतीचे मंदिर आणि टाक्यांचे अवशेष, ठीक ठाक तटबंदी, बुरुज आहेत. अंधार पडला होता. इथून पुढे आमचा अनपेक्षितरित्या night trek झाला. ट्रेकच्या पूर्व तयारीच्या वेळेस गावातील मुलांनी सांगितले होते कि, भूपतगडाहून आमच्या मुक्कामाच्या भगतपाड्यात पोहचण्यास १ तास लागेल. पण हि वेळ त्यांच्या गतीने होती. आमच्या बरोबर वयस्कर आणि लहान मुले होती. त्यामुळेच वेळेचं गणित कोलमडले. संपूर्ण ट्रेक छान चांदण्यांच्या रात्रीत होत होता. हवेत छान गारवा होता. ट्रेक मध्ये अचानक उद्भवलेले असे अविस्मरणीय प्रसंग असतात. सायं ६.३० ते रात्री १० चालत असे साडे तीन तासाने आम्ही भगत पाड्यात पोहचलो. आमची बस थोडी लांब नदी पलीकडे उभी होती. त्यातून आमचे सामान आणून ११ वा. एका शाळेत येउन स्थिरावलो. त्या पुढे जेवण. प्रत्येक घराच्या बाहेर शेकोटी पेटली होती. आम्ही तो अनुभव घेत गप्पा मारत बसलो.

दुसऱ्यादिवशी लवकर उठून आटपायला घेतले. काल रात्री कुठून कुठे चालत जात आहोत, काही कळत नव्हते. आता मात्र दिवसा उजेडी भूपतगड लांबवर दिसत होता. भगतपाड्यातील घरे दिसत होती. उन्हामुले रापलेले चेहरे दिसत होते. गावचा विकास म्हणून म्हणावा तर फक्त शाळा आणि वीज एवढेच. मुंबई जवळ असूनही दुर्गम भाग सहज जावू याचा विचारही कुणी करू नये असा हा भूपत गड. ईथे खरतर मला गडाची माहिती देण्यापेक्षा ईतर माहिती द्यावीशी वाटते "माझ्या कडे फाटके बूट होते वापरायला आणिते फाटके बूट घालायला धड पाय हि नाहीत अशी अवस्था असलेला हा भूपत गडचा जव्हार मधील दुर्गम भाग. आपल्याकडे फाटके असले तरी कपडे आहेत घायला पण मुंबई जवळच्या त्या साऱ्या आदिवसी पाड्यातील लोकांकडे ते कपडेही नाहीत. आपल्या कडे दात आणि चणे हि आहेत. त्यांच्या कडे दातही नाही आणि चणेही नाहीत. आम्हा शहरी लोकांना बघायला आता गाव गोळा झाला होता. शाळेतील सरांनी शाळेबद्दल आणि गावा बद्दल माहिती दिली. आम्ही येणार म्हणून आख्या गावाने गावचा मातीचा रस्ता साफ स्वछ आणि सपाट करून ठेवला हे सरांनी सांगताच आम्ही थक्क झालो. या शाळेला आम्ही गोष्टीची पुस्तके भेट म्हणून दिली. आमच्यातील एक श्रीपाद कुलकर्णी याने त्या वर्षी शाळेत प्रथम आलेल्या विद्यार्थ्याला एक मनगटी घड्याळ बक्षीस दिले. त्या गावचा निरोप घेऊन आम्ही निघालो. नदी ओलांडून आम्ही बस मध्ये येउन बसलो. त्या रस्त्याशी जुळवून घेत बस जव्हारच्या दिशेने निघाली. वाटेत पुन्हा एक नदीचे पात्र लागले. बस चालकाने ते पात्र महतप्रयासाने पार केले. जव्हार मध्ये येउन दाभोसा धबधबा बघितला. आग्रा सुटके नंतर शिवाजी महाराज जिथे थांबले होते त्या शिरपा माळ ठिकाणी भेट दिली. मुकबधीर शाळेला भेट दिली. मुकबधीर शाळेच्या प्रमिला कोकड ज्यांचा या कार्याचा गौरव देशाच्या राष्ट्रपतीं प्रतिभा ताई पाटील यांच्या हातून झाला आहे, तिथल्या मुकबधीर शाळेत तेव्हा असे वाटले आपणच खरे मुकबधीर आहोत आपल्या जवळच्या जिल्ह्यात ह्या मुलभूत गरजा नाहीत आणि आपण मूक राहतो आणि त्यांच्या जाणीवां विषयी बधीर हि आहोत. त्यांचे कलाकुसूर करणारे हात पहिले कि आपल्याला आपल्याच हातांची लाज वाटते. आपल्या हात किमान त्यांच्या साठी देवाकडे प्राथना करण्यासाठी साठी जरी जोडले तरी जन्माच सार्थक होईल असे वाटते. ईतिहासाच हे छुप पान उघडलं गेल दुर्लक्षित भाग सहभागी सदस्यांच्या समोर आणला अशा ह्या भूपतगडाची मोहीम शिवशौर्य ट्रेकर्स तर्फे राबवली गेली.

किल्ले सुधा गड

दिनांक : १८-१९ फेब्रुवारी २०१२
तालुका : पाली सुधागड, जिल्हा : रायगड
मोहिमप्रमुख : निरंजन सरडे, मुंबई
सहभागी सदस्य : ३०

मुंबईहून रात्री १२ वाजता निघालो आणि पहाटे पहाटे सुधागडच्या ठाकूरवाडीत पोहचलो. सकाळ असल्याने वातावरण पण स्वच्छ आणि प्रसन्न होते. गावातूनच किल्ल्यावर जायचा मार्ग आहे तसे पाहता पाच्छापूरहून(पातशहापूर)सुद्धा मार्ग आहे, आम्ही निवडला ठाकूरवाडी. पहाटे ५च्या अंधारात किल्ला चढण्यास घेतला. साधारण दोन / अडीच तासाने गडावर पोहोचलो. पंत सचिवांचा वाड्यात आम्ही तळ ठोकला. सामान ठेवून आम्ही बाहेर पडलो. सुधागड किल्ल्याला ऐतिहासिक वारसा आहे. ह्या किल्ल्याला रायगडाची प्रतिकृती असे देखील म्हणतात. सुधागड हा फार प्राचीन किल्ला आहे. पूर्वी या गडाला भोरपगड असेही म्हणत असत. पुढे हिंदवी स्वराज्याचे संस्थापक श्री शिवछत्रपतींचा पदस्पर्श या गडाला झाला आणि याचे नाव सुधागड ठेवले गेले. या गडाचा घेरा मोठा आहे. गडावर पाण्याचे अनेक तलाव आढळतात. गडावर भोराई देवीचे मंदिर आहे. गडावरील पंत सचिवांच्या वाडाच्या बाजूला भोरेश्र्वराचे मंदिर आहे. तिथूनच पुढे गेल्यावर एक चोरदरवाजाची विहीर आहे. सचिवांच्या वाडापासून पुढे पाय-यांची वाट जाते आणि सरळ भोराई देवीच्या मंदिरात. जर ही वाट सोडून खालची वाट पकडली तर पुढे पाण्याची टाके आहेत. या टाक्यातील पाणी पिण्यासाठी उपयुक्त आहे. पाच्छापूर दरवाज्यातून गडावर शिरल्यास थोडे चढल्यावर आपण एका पठारावर पोहोचतो. पठाराच्या डावीकडे सिध्देश्र्वराचे मंदिर, तसेच धान्यकोठारं, भाडांचे टाके, हवालदार तळे, हत्तीमाळ आहे. उजवीकडे गडाची नैसर्गिक तटबंदी बघावयास मिळते. हत्तीपागां मधून जाते. या वाटेने आपण सरळ एका टोकावर पोहचतो. दिंडी दरवाजा - सवाष्णीच्या घाटावरून येणारी वाट आपणांस दिंडी दरवाज्यात आणून सोडते. हा दरवाजा म्हणजे रायगडावरील 'महादरवाज्याची ' हुबेहूब प्रतिकृती. हे या किल्ल्याचे महाद्वार आहे. या द्वाराची रचना गोमुखी बांधणीची आहे. दोन भीमकाय बुरुजामध्ये लपल्यामुळे या द्वारास मोठे संरक्षण लाभले आहे. भोराई देवीच्या मंदिराच्या मागील बाजूस अनेक समाध्या आहेत. त्यावर सुबक नक्षीकाम आहे. किल्ला तसा चढायला सोप्पा आहे. आम्ही जवळजवळ २\२.५ तासात किल्ला सर् केला. अर्धा डोंगर सर् केला कि किल्ल्यावर जायला एक लोखंडी शिडी लागते, चढायला खुपच सोप्पी शिडी आहे. आणि गड फिरायला निघालो दुपारी साधारण २\३ वाजता जेवण संध्याकाळी टकमक आणि सूर्यास्त आणि रात्री मुक्काम करून सकाळी गड उतरलो मग पाली गणेश दर्शन आणि उंबरखिंड पाहून संध्याकाळी घरी परतलो.

किल्ले कुलाबा, पद्म्दुर्ग, जंजिरा, खांदेरी

दिनांक : २१-२२ एप्रिल २०१२
तालुका : अलिबाग, जिल्हा : रायगड
मोहिमप्रमुख : सुशील साईकर, अलिबाग, रायगड
सहभागी सदस्य : ३२

उन्हाळ्यातील ट्रेक म्हटले की, त्याच्याशी संबांधित काही गोष्टी असतात. ट्रेकमध्ये त्या गोष्टींचा सामना करावाच लागतो. असह्य उन आणि त्याचा होणारा त्रास, सतत लागणारी तहान पण गड किल्ल्यांवर आणि आसपास कमी झालेले विंत्र्वा संपुष्टात आलेले पाणी. मग अशा परिस्थितीत एप्रिल-मे मध्ये ट्रेक करायचाच नाही काढ़ तर ट्रेक करायचा पण वुत्र्ठे, आणि वुत्र्ठल्या प्रकाराचा हे महत्वाचं आहे. एप्रिल-मे महिन्यात संपूर्ण महाराष्ट्रात तापमानाचा पारा समान नसला तरी सर्वच ठिकाणी तापमान तापदायक असते. त्यामुळे शरीराचे हाल होणार नाही असे ट्रेक करावे. उदा. जंगल ट्रेक विंत्र्वा भुईकोट /सागरी किल्ल्यांचे ट्रेक करावेत, जेणे करत्र्न उन्हान दमछाक होणार नाही. शरीर तहानलेलं राहणार नाही आणि वर्षभर कस काढणारे ट्रेक करायला मोकळे. म्हणूनच शिवशौर्यने एप्रिल-मे महिन्यात फक्त सागरी किल्लयांची सफर करायची हे नक्की वेत्र्ले. त्यामुळे लहानमुलांची सुट्टी काहीतरी चांगले बघण्यात सार्थकी लागते आणि दमछाक होत नसल्यामुळे सर्व वयाच्या लोकांना ट्रेकचा आनंद मिळतो.

या उन्हाळी खास ट्रेकचा शुभारंभ अलिबाग परिसरातील किल्ल्यांनी करायचे हे ठरले. अलिबागस्थित आमचा मित्र श्री. सुशील साईकर याने कार्यव्रत्र्माची आखणी आणि पूर्ण तयारी वेत्र्ली. शुव्रत्र्वारी रात्री आम्ही एस टी ने अलिबागला पोहचलो. एका लग्नाच्या हॉलमध्ये शुचिर्भुत होऊन सकाळी 7 वा. वुत्र्लाबा किल्ल्यांत चालत गेलो. हा किल्ला अलिबागच्या समुद्र किनारीच आहे. पण 1 किलोमीटर आत समुद्रात आहे. त्यामुळे चालत जायचे असल्यास ओहोटीच्या वेळा पाळाव्या लागतात. वुत्र्लाबा किल्ला आतून व्यवस्थित फिरलो. आणि वेळेतच किनार्याटवर आलो. नाष्ता करत्र्न सहा आसनी रिक्शाने आम्ही पद्मदुर्ग येथे गेलो. येथे मात्र किल्ल्यांत जाण्यासाठी खाजगी बोटीशिवाय पर्याय नाही. सुरुवातीला तिथला स्थानिक बोटवाला यायला तयार नव्हाता. पण बर्याटच मिन्नतवार्या. करुन आम्हाला नेण्यास तयार झाला. अर्ध्यातासात आम्ही दंडा राजपूरीहून पद्मदुर्ग किल्ल्यांत आलो. तटबंदीवर इतकी वर्ष लाटांचा मारा होत असल्यामुळे कणाकणाने गडाांची झिज होतेय पण चिर्यांलमध्ये भरलेली चुनखडी आहे तशीच म्हणूनच काळ्या तटबंदीला पांढरी नक्षी वेत्र्ल्या सारखी भासते. जंजिर्यामच्या सिद्धिच्या उरावर दुसरा किल्ला बांधण्याचे धाडस शिवाजी महाराजांनी वेत्र्ले. तटबंदिवरत्र्न गडप्रक्षिणा घातली. किल्ल्यांचा इतिहास वाचून दाखवला. बोटवाल्याची वेळ ठरली असल्यामुळे आम्ही परत फिरलो. दुपारी मुरुडगावात घरगुती जेवण करत्र्न आम्ही जंजिर्यासला गेलो. फेरी बोटी चालूच असतात. त्यांचीही वेळ ठरलेली असते. 1 तास किल्ला फिरत्र्न आम्ही परत किनार्याफला आलो. संध्याकाळ झाली होती. आमचा मुक्काम कणवेत्र्श्वर देवळामध्येच असणार होता. अंधारात पायर्यास चढून 8.30 वा. वरती पोहचलो. मस्त आंघोळ आणि गरमागरम जेवण. गप्पा मारता मारता वेत्र्व्हा झोप लागली ते कळले नाही. उजाडल्यावर सर्व उठले. कणवेत्र्श्वराचे र्शन घेऊन चहा नाष्ता उरवुत्र्न आम्ही डोंगर उतरुन आमच्या रिक्शात जाउत्र्न बसलो. रिक्शा आली थळ गावात. इथूनच मोटर बोटीने आम्ही खोंरी किल्ल्यांत गेलो. हाही किल्ला शिवाजी महाराजांनी बांधला. मुंबईच्या ब्रिटीशांच्या उरावर. या किल्ल्यांत कोस्ट गार्डचे कार्यालय आहे. लाईट हाऊसही आहे. तिथल्या ऑफिसरने लाईट हाऊसचे काम कसे चालते याची संपूर्ण माहीती दिली. किल्ला फिरुन बोटीने आम्ही किनार्यांवर आलो. येताना मात्र ''वादळात सापडली नाव रे, दूर किनारा आहे गाव रे, तु दर्शन आम्हाला दाव रे'' असा प्रसंग होता. थळ गावात जेवलो. अलिबागचे प्रसिद्ध आईस्क्रीम सोडा प्यायलो. रिक्शातून रेवस बंरात आलो. आणि तिथून बोटीने भाऊच्या धक्क्याला लागलो. शिवशौर्यचा पहिला कोस्टल ट्रेक सफल संपूर्ण झाला.....

पन्हाळगड ते पावनखिंड विशाळगड २०१२

तालुका : पन्हाळा / शाहुवाडी, जिल्हा : कोल्हापूर
मोहिमप्रमुख : सुनील भूमकर, मुंबई
सहभागी सदस्य : ७७

पन्हाळगड ते पावनखिंड - विशाळगड २०१२ या ट्रेकची जबाबदारी सुनील भूमकर याने उचलली. मे महिन्यात तयारी सुरु झाली. जून महिन्यात जाऊन पन्हाळगडावर, वाटेतील शाळांमध्ये मुक्काम आधी जाऊन नक्की करुन झाले अमित, शार्दुल, गणेश आणि सौरभ १ दिवस आधीच पन्हाळगडावर मुकामास गेले. उर्वरित सदस्य मुंबई, नाशिक, पुणे, रत्नागिरीहून सकाळी पन्हाळगडाच्या सुरुवातीला असलेल्या नेबापूर गावात आम्ही आमचा डेरे दाखल झाले. आन्हिक उरवुत्र्न चहा नाष्ता घेऊन हनीफ नगारजी या आमच्या स्थानिक गाईडने सर्वांना दुपार पर्यंत संपूर्ण पन्हाळगड आणि त्याच्या शेजारी असलेला पावनगड दाखवला. आज आमचा मुक्काम इथेच होता त्यामुळे गड दर्शन सावकाश आणि व्यवस्थित झाले. दुपारचे जेवण करून थोडा आराम केला. मोहीम प्रमुखांनी दुसर्या दिवशी सुरु होणार्या मोहिमेची माहिती दिली. सर्वांची ओळख करून घेण्यात आली. अध्यक्षानी सदर मार्गावर घडलेला इतिहास थोडक्यात सांगितला. दुसर्या दिवशी आमची मोहिम सुरु वेत्र्ली. प्रथम नेबापुरातल्या शिवा काशीद यांच्या समाधीला वंदन करून. नरवीर बाजीप्रभुंच्या महा पुतळ्याला पुष्पहार घालून आणि त्यांच्या पायाशी मोहिमेचे श्रीफळ वाढवून आमची मोहिम सुरवात झाली. राजंदिंडी मार्गे सर्व मावळ्यांनी गड उतरायला घेतला. पुन्हा थोड्यावेळासाठी डांबरी रस्ता लागला. तुरत्र्कवाडी आली. डांबरी रस्ता सोडून शेताच्या बांधावरत्र्न चालत जाऊन डोंगर चढण्यास घेतला. म्हाळुंगे गाव लागले. त्यानंतर मसाई पठार. या वर्षी मसाई पठारावर दोन भले मोठे tower उभारलेले पाहण्यास मिळाले. या tower मुले गडबडलो पण योग्य वाटेवरून चालत राहिलो. दुपारी खोतवाडी या मुक्कामाच्या ठिकाणी आलो. सायंकाळचे ४ वाजले होते. खोतवाडी शाळेच्या वर्गात आम्ही मुक्काम ठोकला. ५ वा. चहा झाला. ५ वर्गात सर्वजण विखुरले गेले होते. नविन मित्रांचा घोळका गप्पात रंगला होता. ७ वा. 'शाळेच्या एका वर्गात छोटासा समारंभ झाला. शाळेने प्रदर्शित केलेल्या इच्छेनुसार शिवशौर्यने शाळेला एक सूरपेटी दिली. शाळेला शैक्षणिक साहित्य भेट दिले गेले. पाटील सरांनी पेटी वाजवली तर संघमित्राने मराठी गाणे म्हणून दाखवले. चिंतामणी बिवलकरांच्या हिंदी कविता झाल्या. शाळेतील मुल्लांनी एक प्रार्थना म्हणून दाखवली. ९वा. जेवण होऊन सर्व झोपी गेले. दुसर्याघ दिवशी ऊठून म्हाळसवडेच्या दिशेने निघालो. कालच्यापेक्षा आजचा टप्पा थोडा मोठा होता. पण दाट जंगलातून, शेताच्या बांधावरत्र्न, ओढ्यातून, चिखलातून असा मजेचा ट्रेक होता. पाटेवाडीचा ओढ्यार मोठा कल्ला झाला. वाहत्या ओढ्यात बसून कल्ला करायचा आनंद काही वेगळाच. भाततळी शाळेत आमचा मुक्काम झाला. दुसरा दिवसही संपला. आज आषाढ वद्यप्रतिपदा, पावनखिंडीतील युद्धाला ३५२ वर्ष पूर्ण झाली. आमची पाऊले त्या युद्धभूमीकडे पडत होती. डांबरी रस्त्यावरुन चालत होतो. पावनखिंडीत पोहचलो. वीर रसात्मक गाणी म्हणून आम्ही त्या महान युद्धाला आणि त्या विरांना अभिवादन करुन विशाळगडाकडे निघालो. वाटेत कासारीचा ओढा लागतो. दोराच्या सहाय्याने एकमेकांना आधार देत ओढा पार वेत्र्ला. पुन्हा डांबरी रस्त्यावर आलो. आता याच रस्त्याने चालत थेट विशाळगडाच्या पायथ्याशी आलो. विशाळगडावरील भगवंतेश्वराचे दर्शन घेऊन मोहिमेची सांगता वेत्र्ली. गड उतरून खाली आलो आणि बसने पुन्हा भाततळीच्या शाळेत आलो. रात्रीचे जेवण तिथेच जेऊन आम्ही परतीच्या वाटेला लागलो.

किल्ले नळुर्ग, सोलापूर, औसा, परांडा

दिनांक : १२ सप्टेंबर २०१२
तालुका : उस्मानाबा, जिल्हा : सोलापूर
मोहिमप्रमुख : अमित मेंगळे, मुंबई
सहभागी सदस्य : २१

मुंबईहून खाजगी बसने निघून आम्ही २१ जणं तुळजापूर येथे पाहोचलो. एका धर्मशाळेचे दोन छोटे हॉल घेऊन सर्व उरकले. भवानीमातेचे दर्शन झाल्यानंतर जेवलो आणि नळदुर्गाकडे जाण्यास निघालो. नळदुर्गाची भव्यता लांबूनच डोळ्यात भरते. ११४ बुरुज आणि भक्कम तटबंदी असलेला हा किल्ला आणि त्यातील जलमहाल हे या किल्ल्याचं वैशिष्ट. किल्याचा घेर प्रचंड मोठा आहे. गवताळ भाग आणि छोट्या खुरट्या रोपट्यांनी संपूर्ण किल्ला भरला आहे. स्थानिक गाईडने आम्हाला किल्ल्याची पूर्ण माहीती दिली. जल महालाच्या आत जाऊन पाण्याची चक्री दाखवून तिचे कार्य कसे चालते ते गाईडने सांगितले. साधारण २ तासाने आम्ही किल्ल्यातून बाहेर पडलो. त्यानंतर सोलापूर शहरात आलो. सोलापूरचा किल्ला बघितला. नगरपालिवेत्र्ने किल्ल्यात सुंदर गार्डन बनविले आहे. तटबंदीवरुन गडाला चक्कर मारली आणि सिद्धेश्वर मंदिरात गेलो. तिथून मुक्कामावर. अशा रितीने आजचा दिवस संपला.

रविवारी परांडा किल्ल्यात गेलो. असंख्य मोठे छोटे तोफ गोळे किल्ल्यात अस्ताव्यस्त पडले आहेत. या किल्ल्यात झाडी झुडपे खुप आहेत. नक्षीदार तोफा आहेत. विहीर, भुयार इथे बघायला मिळाले. तटबंदीवरुन चक्कर मारुन आम्ही औसा किल्ल्याच्या दिशेने रवाना झालो. औसा किल्ला ऐन भरवस्तीत आहे. हा किल्ल्याचे वर्णन वाचण्यात नाही तर प्रत्यक्ष भेट देऊन त्याचे सौंदर्य पाहण्यातच आहे. या सर्व किल्ल्यात पुन्हा पुन्हा यायचं हा निश्चय मनाशी करुन आणि हटके किल्ले बघितल्याचा आनंद मानून घराकडे निघालो.

किल्ले साल्हेर, सालोटा, मुल्हेर

दिनांक : १७-१८ नोव्हेंबर २०१३
तालुका : बागलाण, जिल्हा : नाशिक
मोहिमप्रमुख : स्वप्नील चव्हाण, नाशिक
सहभागी सदस्य : ५६

शुक्रवारी रात्री आम्ही बागलाण, नाशिककडे प्रस्थान केले. १० वा. गड चढण्यास सुरु केला. सुरुवातीला सालोटा किल्ल्यावर गेलो. खोदीव पायर्या चढून जावे लागते. दरवाज्याची कमान उत्कृष्ट आहे. मुख्य दरवाजा चांगल्या अवस्थेत आहे. वरती गडावर पाण्याची टाकं आहेत. सालोटा उतरून आम्ही साल्हेर चढण्यास घेतला. गडावर गंगासागर तलाव आहे. पृथ्वी दानासाठी श्रीपरशुरामाने केलेल्या यज्ञभूमीचे गंगासागराजवळ असलेल्या यज्ञकुंड आणि यज्ञस्तंभ यामुळे घडते. हे सर्व पहात दुपारी २ वा. परशुराम मंदिरात म्हणजेच गडाच्या सर्वोच्च ठिकाणी पोहोचलो. साल्हेर हा महाराष्ट्रातील सर्वात उंच किल्ला म्हणून ओळखला जातो. साल्हेरवर पोहचण्यास ५ वाजले होते. तिथे मोबाईलची रेंज येत असल्याने शिवसेना प्रमुख गेल्याची बातमी त्यावेळी समजली. अनेकांचा ट्रेकचा उत्साह मावळला. ज्या शिवरायांची तत्व, विचारधारा खणखणीतपणे अत्यंत प्रतिकूल परिस्थितीत लोकांपर्यंत पोहचवली. मराठीबाणा जागृत ठेवण्यासाठी दुनियेचा रोष ओढवून घेतला. त्यांचे जाण्याचे दुखः होणे स्वाभाविक आहे. आम्ही मुक्कामावर पोहचलो. २-३ जण मिळेल त्या वाहनाने मुंबईकडे बाळासाहेबांच्या अंतिम दर्शनासाठी निघून गेले. रात्रीचा मुक्काम आदिवासी आश्रम शाळेत केला. इथला पट्टा प्रामुख्याने आदिवासी बहुल आहे. शिक्षणा पासून आदिवासी मुले वंचित राहू नयेत यासाठी सरकारी खर्चाने त्यांच्या मोफत निवासाची, तसेच राहण्याची सोय झाली आहे.

सकाळी चहा नाश्ता घेऊन आम्ही आश्रम शाळेचा निरोप घेतला. मुल्हेर गावात आलो. एका हॉटेलात दुपारच्या जेवणाची ऑर्डर देऊन आम्ही मुल्हेरच्या पायथ्याशी गेलो. ट्रेक सुरु झाला. मुल्हेर किल्ल्याचे मुल्हेर माची आणि बालेकिल्ला असे दोन भाग पडतात. पायथा ते माची दाट झाडातून पाउल वाट जाते. संपूर्ण माची गर्द झाडीने आच्छादलेली आहे. दरवाज्यातून प्रवेश कर्ते झाल्यावर समोर नजरेस पडतो आणि नजरेत भरतो तो म्हणजे मोती तलाव. तलावा शेजारी गणपतीचे मंदिर तर अगदी फोटोग्राफिक. तिथून बालेकिल्ल्याच्या दिशेने गेल्यावर चंदनबाव विहीर, श्रीराम व सोमेश्वर मंदिरे पाहण्यास मिळाली. निसर्ग रम्य परिसर आहे हा सर्व. मुल्हेरचा निरोप घेऊन आम्ही मुल्हेर गावात आलो. सुरवाती पासून या ट्रेकमध्ये जान नव्हतीच. त्यात निधनाच्या बातमीमुळे ट्रेक कसा बसा पूर्ण केला.

शिवतीर्थ किल्ले रायगड

दिनांक : २६-२७ जानेवारी २०१३
तालुका : महाड, जिल्हा : रायगड
मोहिमप्रमुख : शार्दूल खरपुडे, मुंबई
सहभागी सदस्य : १२९

शालेय जीवनात सरकारने सनावळ्या मध्ये अडकवून रुक्ष केलेल्या इतिहासाचे खरे महत्व सर्वसामान्यांना कळावे..त्यांना इतिहासाची गोडी लागावी ..त्यांना तो कळावा आणि तो अनुभवावा, त्यातून राष्ट्रप्रेम वाढावे हे कायम ध्येय डोळ्यासमोर ठेवून "शिवशौर्य ट्रेकर्स " हि संस्था कायम प्रयत्नशील असते...ह्या ध्येयाच्या वाटचालीतील गरूडझेप ठरले ते "शिवतीर्थ रायगड भ्रमंती ". ...... "गडांचा राजा आणि राजांचा गड म्हणजे रायगड "अशी भक्तीभावना मनात ठेवून सर्व वयोगटाचे १२९ धारकरी २५ तारखेच्या रात्रीपासून "शिवशौर्य ट्रेकर्स " आयोजित शिवतीर्थ रायगड भ्रमंती करण्यास निघाले .....होय धारकरीच ते ....शिवबाचे धारकरी ......कारण हि स्वताच्या मौजमजेसाठी केलेली पिकनिक नव्हती कि ट्रेक नव्हता ...ती होती शिवभक्तांची धारातीर्थ यात्रा .....जिथे आमच्या पूर्वजांनी "देव , देश आणि धर्मासाठी " रक्त सांडले. ती स्थाने आमच्या साठी तीर्थक्षेत्रे बनली ....२५ तारखेच्या रात्री दोन खाजगी बसमधून आम्ही धारकरी निघालो ....या वेळची रायगड भ्रमंती खूप विशेष होती आमच्यासाठी.... कारण आमच्या बरोबर होते ज्येष्ठ इतिहास तज्ञ श्री अप्पा परब ...ज्यांनी आयुष्यभर केवळ शिवाजी आणि सह्याद्री ह्यांचाच ध्यास घेउन सार्या जगाला शिवप्रभूंची महती कळावी म्हणन यासाठी प्रयत्न केला . अशा या शिवयोग्याचा सहवास आम्हाला लाभणार या आनंदात बस मधील प्रवास कसा संपून गेला हे हि आम्हास कळले नाही ..सकाळी ६ च्या सुमारास आम्ही गडाच्या पायथ्याशी पोचलो....सुरुवातीलाच मोहीमप्रमुख शार्दुल खरपुडे यांनी मोहिमेचे स्वरूप समजावून देउन आवश्यक त्या सूचना आम्हास केल्या . तिथे चहा घेउन टोर्च च्या साह्याने आम्ही अंधारात गड चढण्यास सुरुवात केली ...सुरवातीला थंडीने कुडकुडनार्या आम्हाला नंतर मात्र गड चढताना घामाने भिजून गेलो होतो ... २६ जानेवारी , भारताचा प्रजासत्ताक दिन ......त्या निमित्ताने गडावर ९ वाजता ध्व्जरोह्नाचा कार्यक्रम ठेवण्यात आला होता . त्यामुळे जिल्हा परिषदेच्या रूमवर आपले समान ठेवून आपल्या सैक घेउन आम्ही ध्वजारोहणाच्या ठिकाणी गेलो .....तिथे ध्वजाला मानवंदना दिली गेली .....ते बघताना सहज मनात विचार आला कि आपला देश खरोखर प्रजासत्ताक आहे का आता ??? शिवाजी महाराजांच्या काळातच खरे प्रजासत्ताक होते... ध्वजारोहणानंतर आम्ही शिरकाई देविचे दर्शन घेतले . तिथे ध्येय मंत्र आणि प्रेरणा मंत्र आम्ही मोहीम प्रमुख शार्दुल खरपुडे यांसोबत म्हटला ..अप्पांच्या तोंडून महाराष्ट्र भवानी चे स्त्रोत्र ऐकताना फार चं वाटत होते. ..पुढे अप्पांनी आम्हाला रायगड च्या आजूबाजूची ठिकाणी दाखवली ...रायगड चे भौगोलिक महत्व सांगितले .....रायगड वरून दिसणारे तोरणा, राजगड , लिंगाणा हे किल्ले, पाचाड चा जिजामातेचा कोट, कोकण दिवा , काळकाई चा पहारा आणि रायगडाचे चरणस्पर्श करणारी काळकाई नदी , रायगड वाडी हि सारी ठिकाणे रायगडावरून बघताना फारच विलक्षण वाटले .... होळीच्या माळावरून एक वाट खाली कुशावर्त तलावाजवळ जात होती ..अप्पांनी त्या वाटेने आम्हाला नेउन आम्हाला वाटेत लागणारे रायगडाच्या प्रमुख खजिनदारांचा वाडा दाखवला ..त्याचा आणि श्रीगोंदे गावचा असलेला संबंध अप्पांनी समजावून सांगितला ...ह्या खजीनदाराच्या पूर्वजांनी मालोजीराजांकडून एक वचन घेतले होते.... त्या वचनाची पिढ्यानपिढ्या होणारी पूर्तता आम्ही त्या वाड्याच्या रूपाने बघत होतो ..खरेच अप्पा खरोखर इतिहास जगत होते आणि इतिहासाला आमच्यासमोर जिवंत करत होते...नंतर आम्ही केवळ स्त्रियांना व्रताचार करता यावेत म्हणून बांधलेला कुशावर्त तलाव पाहिला .....आजच्या काळात स्त्री-पुरुष समानतेचि बोंबाबोंब करून हिंदू धर्मावर टीका करणार्यांनी हा कुशावर्त तलाव पहावा .....केवळ स्त्रियांसाठी पर्व काळात स्नान करण्यासाठी त्या काळात शिवाजी महाराजांनी "बाथटब" सदृश्श रचना बघितली ....कुशावर्त च्या काठी अप्पांनी केवळ तीरांदाजीने कुशावर्त मधील १०१ कमळाची फुले काढणार्या तीरंदाजाची गोष्ट सांगितली ..वाड्यांचा सानिध्यात असलेला ईश्वर म्हणजे व्याडेश्वर .....ते शिवालय बघितले ..त्याच्या आजूबाजूचा हंबीर राव मोहित्यांचा वाडा आणि इतर मंत्र्यांचे वाडे बघितले ....... पुढे जाताना वाटेत तीन समाधी लागल्या . त्या समाधी होत्या नेताजी पालकर ,येसाजी कंक आणि मोरोपंत पिंगळे यांच्या ....त्या समाधी पाहताना मन खरोखरच विषन्न झाले ...आम्ही केवळ "जय शिवाजी " असे म्हणतो .....पण शिवरायांसाठी लढलेल्या वीरांचे स्मृतीस्थळ आम्ही जपत नाही....खरोखरच त्यांच्या समाधीवर "नाही चिरा , नाही पणती "...... अफझलखानाच्या कबरीवरील अवैध बांधकाम सुप्रीम कोर्टाने तीनदा आदेश देउन हि ते न पाडता ते तसेच रहावे अशी याचिका घेउन सुप्रीम कोर्टाकडे जाणारे मुस्लिम मतांसाठीचे लाचार सरकार आणि आणि "जय शिवाजी " अशी पोकळ घोषणा देणारे आम्ही अभिमानशुन्य मराठे हेच या वीरांच्या स्मृतीस्थळांच्या वाईट अवस्थेस कारणीभूत आहोत हे मनोमन पटले ......इतिहासाचा अभ्यास करताना संस्कृती , दंतकथा , रूढी ,परंपरा यांची सांगड कशी घालावी हे अप्पांनी शिकवले ... अप्पांच्याच शब्दात सांगायचे झाले तर " जेव्हा इतिहास गप्प होतो तेव्हा भूगोल बोलायला लागतो आणि जेव्हा भूगोल गप्प होतो तेव्हा विज्ञान आणि संस्कृती बोलायला लागतात ".........डोक्यावर सूर्य आला होता ... त्याची काहिली जाणवत होती .....पण त्याहीपेक्षा एतेहासिक वास्तूची दुरावस्था आणि उदासीन असेलेले आम्ही यामुळे पेटलेली मनाच्यां आगीचे चटके खूप जाणवत होते ...त्याच अवस्थेत पुढे बहुजन समाजातील महत्तरांचे वाडे बघून आम्ही हनुमान टाके हि जलाशये बघितली आणि त्या संबंधीचा इतिहास अप्पांकडून ऐकला आणि भोजनासाठी प्रस्थान केले ...दुपारच्या भोजनांतर थोडीसी वामकुक्षी घेउन ३ वाजता पुन्हा गडभ्रमंती साठी निघालो ..... पुढे आम्ही सर्व अप्पान्सोबत हुजुर बाजार उर्फ बाजारपेठ च्या दिशेने निघालो ....शिवरायांचा एक न कळलेला एक व्यक्तिमत्वाचा पैलू त्यामुळे कळला . शिवराय खूप द्रष्टे राजे होते.. त्यांची इच्छा रायगड हे आर्थिक दृष्ट्या संपन्न असावी ती मोठी व्यापारपेठ बनावी... यासाठी त्यांनी सर्व बंदरे ताब्यात घेतली...सुरत वर वारंवार हल्ले करून तिचे अवमूल्यन करून टाकले ...आग्रा भेटीत त्यांनी व्यापारामुळे शहरे भरभराटीस येतात हे जाणले होते...महाराजांचे निधन लवकर झाले नसते तर कदाचित आज जे महत्व मुंबईला आहे तसे महत्व कदाचित रायगड ला असते........असो...काळापुढे कधी कोणाचे चालले आहे.....महाराष्ट्राचेच दुर्दैव ..अजून काय म्हणायचे यास ??....बाजार् पेठेबाब्तीत मनात असलेल्या गैरसमजुती आणि अज्ञान अप्पांनी दिलेल्या माहितीमुळे निघून गेले. पुढे टकमक टोकाला भेट देताना त्याची भीषणता समोर आली ...तसेच टकमक टोकावर कडेलोट कसे करायचे तेही समजले व टकमक टोकावर घडलेली एक कथा अप्पांनी सांगितली . जिच्यामुळे रायगडा खालील एका गावास "छत्रीनिजामपूर " हे नाव प्राप्त झाले. पुढे दारूगोळ्याच्या कोठारांना भेट देउन त्यांचे वर्णन ऐकताना अप्पांनी प्रथम शिवकालात गेलो आणि नंतर कर्नल प्रोथर ने पोट्ल्याच्या डोंगरावरून तोफा डागून जी रायगड च्या वाताहतीस सुरुवात केली ..त्या घटनेचे साक्षीदार बनलो ...पुढे जगदीश्वराच्या मंदिरात कवी भूषण आणि शिवप्रभूंच्या भेटीचे वर्णन ऐकताना साक्षात शिवप्रभू आणि कवी भूषण डोळ्यासमोर दिसत होते ...पुढे शिवसमाधी समोर आम्ही शिवस्तुती गायली आणि त्या शिवसूर्यासमोर नतमस्तक झालो.... पुढे कोळीम तलाव पाहून आम्ही गडावरील रहिवासी निलेश अवकीरकर यांच्या घरी चहापानाची सोय केली होती .....आधीच हिवाळा त्यामुळे रात्र फार लगेच सुरु झाली ...अंधार पडला म्हणून सर्वांनी आपल्या टोर्च काढल्या तरी पौर्णिमा असल्यामुळे शीतल चंद्रप्रकाश अगदी लख्ख पडला असल्यामुळे अजिबात त्यांची गरज पडली नाही...चंद्रप्रकाशात चालण्याचा अनुभव खूप विलक्षण होता .....पुढे काही विश्रान्तिस्थळावर अप्पांसोबत प्रश्नोत्तराचा कार्यक्रम होता...त्याच्यात बर्याच शंकाचे निरसन झाले ...शिवरायांचे दोन राजाभिषेक झाले होते हे माहित होते पण प्रत्यक्षात त्यांचे तीन राजाभिषेक झाले होते ..पहिला राजाभिषेक हा १६५६ साली प्रतापगडावर झाला होता हे नव्याने आम्हाला अप्पांमुळे कळले ...इतरही बरीच नवीन आणि दुर्मिळ माहिती मिळाली .. प्रश्न विचारण्यात लहान मुलांपासून ते मोठ्या माणसांपर्यंत सर्वांचा समावेश होता.. फारच सुंदर झाला तो कार्यक्रम. आम्ही सर्व तहानभूक हरपून तो कार्यक्रमात सहभागी झालो होतो. "शिवशौर्य ट्रेकर्स "तर्फे शिवबावनी पाठांतराच्या नवीन स्पर्धेची घोषणा यात करण्यात आली...त्याप्रमाणे इच्छुक स्पर्धकांनी "शिवबावनी " हे अप्पांचे पुस्तक घ्यावे हे सांगण्यात आले....प्रश्नोत्तराचा कार्यक्रम संपल्यानंतर मात्र आम्हास भुकेची जाणीव झाली ..वरती होळीच्या माळावर चंद्रप्रकाशात घरगुती सुग्रास भोजनाचा आस्वाद घेताना फार आल्हाददायक वाटत होते .....पुढे मुक्कामावर निद्रादेविचा आश्रय घेतल्यानंतर सकाळी आम्ही सकाळी नगारखाना, शिवरायांचा राजवाडा , राणीवसा , वस्त्रागार, कोषागार, सचिवालय , बाळाजी आवजी चिटणीस यांचा वाडा पहिला . बाळाजी आवजी चिटणीस यांच्या वाड्यात बसून अप्पांच्या तोंडातून बाळाजी आवजी चिटणीस यांच्या तल्लख बुद्धीमतेची साक्ष देणारी कथा ऐकली . पुढे राजांची टांकसाळ पहिली ...तिथे नाणी कसे तयार करायचे हे आम्हाला अप्पांनी समजावून सांगितले ...पुढे रत्नागार किंवा खलबतखाना आम्ही टोर्च च्या सहाय्याने पाहिला ...आत अंधारात वटवाघळे होती . ते पाहून असे वाटले कि जो पर्यंत लोकांच्या मनात "शिवाजी" जिवंत होते तोपर्यंत या महाराष्ट्राला वैभव होते...ते खरे स्वराज्य होते ..जेव्हा मराठ्यांच्या मनातून शिवाजी लोप पावले आणि स्वार्थाच्या वटवाघुळांचा प्रवेश झाला तेव्हा जिथे रत्ने होती तिथे वटवाघुळे नांदायला लागली . जिथे माणसे नररत्ने होती ...तिथे मनातून "शिवाजी" लोप पावल्यामुळे तिथे स्वार्थी वृत्तीची माणुसरुपी वटवाघुळे निर्माण झाली ..आणि देशाची अवस्थां या रत्नागारापेक्षा काही वेगळी आहे असे मला नाही वाटत ......पुढे आम्ही दासींची निवासस्थाने , पालखी दरवाजापाशी असलेले धान्याचे कोठार , गडावरील स्वयंपाकगृह, गडावरील बुद्धिवादी कैद्यांसाठीचे कैदखाने पाहिले . सरदारांची निवासस्थाने पहिली ....चार राण्यांची निवासस्थाने पहिली . ....रायगडावरील शौचकुपे पाहताना अप्पांनी सांगितले कि या शौचकुपांचा वापर सोनखत तयार करण्यासाठी व्हायचा ..जे बाग फुलवण्यासाठी वापरले जायचे . महाराज गडावरील कुठचीही गोष्ट वाया जाऊ द्यायचे नाही मग तो पावसाचे थेंब असो किंवा मलमूत्र असो ....पुढे स्तंभ आणि गंगासागर तलाव बघितला आणि गंगासागर तलावाबाबतच्या दंतकथा ऐकल्या ......रायगडावर आम्ही अप्पान्सोबत जे जे काही पाहिले ..त्याचा क्षण नि क्षण मनाच्या शिंपल्यात कायमस्वरूपी साठवला गेला.... आणि आयुष्यात याच आठवणी आम्हाला मोत्याप्रमाणे सोबत करतील ...आणि ज्यावेळी आम्ही निराश होऊ ,,,खचून जाऊ ...त्यावेळी याच आठवणी मनाला उभारी देतील..... बरेच लोक गड फिरतात......पण आम्हाला रायगड समजला आणि तो अनुभवला ... पुढे गडावरून उतरताना एका डोळ्यात आसू आणि एका डोळ्यात हसू घेउन परतीकडे निघालो ...अप्पांनी सांगितल्याप्रमाणे " मनापासून या दगडी वास्तूंशी आणि चीरयांशी इमान राखा , त्या वास्तू बोलू लागतील..... त्यांच्या आवारात घडलेल्या त्यांच्या कथा आणि त्यांच्या व्यथा सांगतील "........गरज आहे ती फक्त त्यांच्याशी इमान राखण्याची ...........हे जर केले तरच हे वैभव टिकेल आणि मराठ्यांच्या मनात पुन्हा शिवसूर्य उदयास येईल ...आज च्या युगात त्याचीच नितांत गरज वाटत आहे .....नाही का ??? १२९ लोकांनी रायगड या आधी पाहीला होता पण यावेळेला आप्पांनी त्यांच्या समोर गड जिवंत वेत्र्ला होता.

रत्नागिरी सागरी किल्ले मोहिम २०१३

दिनांक : २-५ मे २०१३
तालुका : रत्नागिरी, जिल्हा : रत्नागिरी
मोहिमप्रमुख : मृदुला तांबे, मुंबई
सहभागी सदस्य : ४०

शिवशोर्य ट्रेकर्स आयोजित ''रत्नागिरी सागरी किल्ले मोहिम २०१३'' शिवशोर्य ट्रेकर्सची रत्नागिरी सागरी किल्ल्यांची मोहीम जाहीर झाली आणि अपेक्षित प्रतिसाद मिळत गेला. त्याच अनुषंगाने ४९ आसनी बस ठरवली गेली. १ मे ला ट्रेकची तयारी सुरु झाली. खाद्य पदार्थांची खरेदी, सहभागी सदस्यांना आवश्यक त्या सूचना, सामानाची बांधा बांध अशी कामे आटपली गेली. २ मे ला मुंबईतून निघणारे ८ वाजेपर्यंत एल्फिनस्टन पुलाखाली जमा झाले.बसचे आगमन झाले नव्हते. घडाळ्याचा काटा पुढे सरकत होता. आता सर्व जण चिंतातूर झाले होते. वाटेत चढणा-यांचे फोन सतत येत होते. शेवटी १ १ वाजता बसचे आगमन झाले. सुनील भूमकर यांनी श्रीफळ वाढवून मोहिमेचा शुभारंभ केला.आणि आमची बस मार्गस्थ झाली. चेंबूर, वाशी, नेरूळ, पनवेल, पुणे आणि सातारा येथील सहभागी सदस्यांना घेऊन बस आंबा घाटा मार्गे कोकणात डेरे दाखल झाली. ३ मे ला आम्ही लांज्यात ७ वा. पोहचणे अपेक्षित होतं ते आम्ही बसच्या कर्माने ११ वाजता पोहोचलो. मोहिमेतील सदस्य श्री. राजन हर्डीकर लांज्यातील एक प्राचीन देवस्थान श्री काळभैरव योगेश्वरी मंदिराचे विश्वस्थ आहेत. त्याच मंदिराच्या भक्त निवासात आम्ही शुचिर्भूत झालो. चहा नाश्ता उरकून आम्ही रत्नागिरीच्या दिशेने निघालो. तेथील किल्ला रत्नदुर्ग उर्फ भगवती च्या पायथ्याच्या गावात आम्ही दुपारचे जेवण घेतले.भरल्या पोटाने आम्ही किल्ला चढायला घेतला. किल्ल्याची चढण सोपी आणि थोडीशीच होति. कारण हा सागरी दुर्ग आहे. रात्नागिरी शहराच्या पश्चिम अंगाला असलेल्या सागरामध्ये एक भूशीर शिरलेले आहे. या भुशीरावर तीन टेकड्या आहेत. पश्चिमेकडील टेकडीवर बालेकिल्ला वसलेला आहे. बालेकिल्ल्याचे प्रवेश द्वार सकाळी ८ ते सायंकाळी ६ पर्यंत उघडे असते. दर्शनी भाग छान रंगरंगोटी करून सजवला आहे. पर्यटन स्थळी जे जे असतं ते ते सर्व उपलब्ध आहे. हाडाच्या ट्रेकर्सना किल्ल्यावर हा बाजार नकोस वाटतो. आत प्रवेश केल्यावर भगवती मंदिरात जाऊन देवीचे दर्शन घेतले. शिवकालीन असलेल्या मंदिराचा आता पर्यंत ३ वेळा जीर्णोद्धार झाला आहे. मंदिराच्या दारात सरखेल कान्होजी आंग्रेचा पुतळा बसवला आहे. बहामनी राजवटीत बांधण्यात आलेला हा किल्ला पुढे आदिलशहाच्या ताब्यात होता. शिवाजी महाराजांनी हा किल्ला स्वराज्यात आणून त्याची डागडुजी केली. आम्ही सर्व तटबंदी वरून एक फेरी पूर्ण करून आलो. रत्नागिरी शहर एक नजरेत पाहता येते या किल्ल्यावरून. किल्ल्यात २ मंदिरे, विहीर, भुयार आणि मजबूत तटबंदी पहावयास मिळते. आमच्यातील सचिन माळकरने किल्ल्याची माहिती वाचून दाखवली. आणि आम्ही किल्ला उतरायला घेतला. आता आम्ही निघालो पुर्णगडाच्या दिशेने. भाट्यची खाडी ओलांडून आम्ही पावसच्या दिशेने सरकत होतो. भाटे गावात महाराजांचा आरमार सेनापती मायनाक भंडारी यांचे स्मारक आहे. त्यांचे वंशज आजही या गावात वास्तव्याला आहेत. पूर्णगड गावातील टुमदार घरांच्या वाटांमधून चालत आम्ही पूर्णगडावर पोहोचलो. किल्ल्याच्या दाराजवळ मारुती मंदिर आहे. शिवकालीन बांधणी नुसार हा दरवाजा लपवलेला आहे. तटबंदी वरून चालत १५ मिनिटात हा किल्ला आम्ही अंधारातच न्याहाळला बसच्या त्या ४ तासांमुळे आमचे आजच्या दिवसातील ३ किल्ल्यांमधील २ किल्लेच कसेबसे झाले. आजचा मुक्काम आमचा नाटे गावातील पडवणे येथे होता. राजन हर्डीकरांचे येथे घर आहे. घर मस्त चिरेबंदी. सभोवार हापूस आंब्याची शेकडो कलमं, गाई म्हशींचे गोठे आणि शेणाने सारवलेलं अंगण. एवढे सर्व पाहून दिवसभराचा शीण कधी निघून गेला ते कळालेच नाही. आंघोळ करून fresh होऊन गरमागरम खिचडी सोबत पापड, लोणच्या वर ताव मारून कोणी घरात तर कोणी अंगणात पथारी पसरली. ४ मे - आज दुसरा दिवस पक्ष्याच्या संगीताने सुरु झाला. निसर्ग विधी आटपून, तयार होऊन छान झणझणीत मिसळ आणि कडक चहा तर घेतलाच पण हर्डीकरानी आम्हाला अजून एक पेय स्वतः बनवून दिले. कोकम आगळ त्यात आले मिरची वाटून त्यात हिंगाची फोडणी. हे कोकणी पेय जबरदस्त असेच होते. त्या नंतर आमची प्रार्थना झाली. प्रेरणा मंत्र झाला. राजन हर्डीकरानी त्यांनी कातळावर केलेल्या कृषी प्रयोगाची माहिती देऊन आम्हा सर्वाना अचंबित करून सोडले. आम्ही जी सभोवार आमराई बघत होतो ती कातळावर वसवली आहे, या वर विश्वासच बसत नव्हता. पाण्याची नासाडी होऊ नये म्हणून त्यांनी योग्य यंत्रणा उभारली आहे. त्यामागे राजन यांचे अपार कष्ट, अभ्यास, आणि सातत्य होते.त्या कृषी प्रयोगाला सलाम करून आम्ही ती कातळाची टेकडी उतरून खाली आलो. बसने आम्ही अम्बोळ गडावर गेलो. गढी पण वाटणार नाही इतकि त्याची अवस्था वाईट आहे. तटबंदीचा झालेला ढिगारा. किल्ल्याच्याच आवारात गाव वसलेलं आहे. तख्ताची विहीर जेथे आहे तिथे गर्द झाडी, पाला पाचोळा असं किल्ल्याचेवर्णन करता येईल. तरीही शार्दुलने उपलब्ध असलेली माहिती उपस्थीताना सांगितली, ती अशी, हा किल्ला मुसाकाझी बंदर आणि समुद्रावर लक्ष ठेवण्यासाठी बांधला गेला. कोणी बांधला याची माहिती उपलब्ध नाही तरीही पूर्वी पोर्तुगालांची सत्ता पूर्ण सागरी किना-यावर होती त्यामुळे कदाचित तो त्यांनी बांधला असावा किंवा अस्तीत्वात असलेल्या बहामनी किंवा आदिलशाही किल्ल्याची डागडुजी केली असावी. हि माहिती ऐकून आम्ही परत फिरलो. बाहेरच असलेल्या समुद्रात पाय भिजवण्याचा आणि नांगरून ठेवलेल्या बोटीत बसून फोटो काढण्याचा मोह कोणालाही आवरला नाही. आता आम्ही यशवंत गडाच्या दिशेने निघालो. हा किल्ला रस्त्या लगतच आहे. इथेही दाट झाडी पण उत्तम तटबंदी आढळली. काळ्या तोंडाच्या आणि मोठ्या आकाराच्या वानरांचा इथे सुकाळ आहे. अश्याच एका किल्लेदार वानराने संघमित्राला गनीम समजून किल्ल्यात प्रवेश बंदी लागू केली.शहरातील मावळे तिच्या मदतीला धावल्यामुळे ती किल्ल्यात प्रवेश करती झाली. इथेही खोल आयताकृती विहीर होती. तटबंदी वरून चालत जेवढा शक्य आहे तेवढा किल्ला पाहिला. पुन्हा बस प्रवास चालू. रत्नागिरी शहराच्या बाहेर आम्ही सावली बघून जेवून घेतले. आणि जयगड किल्ल्याकडे कूच केले. पूर्वी जेव्हा मुंबई गोवा मार्ग नव्हता तेव्हा मुंबईस्थित कोकण वासीय बोटीने प्रवास करून जयगड बंदरात उतरायचे, तोच हा जयगड किल्ला. जयगड किल्ला पठारावर आहे. हे पठार समुद्रात थोडेसे आत घुसलेले आहे. त्यामुळेच गडाच्या तिन्ही बाजूनी समुद्र आहे. येथेच शाल्मीही नदी येऊन मिळते. शत्रूला गडाला भिडता येऊ नये म्हणून इथे खंदक बालेकिल्ल्याभोवती खणला आहे. तटबंदीवर जागोजाग गोलाकार बुरुज आहेत. किल्ला प्रशस्त आहे. किल्ला पाहून बस मध्ये बसून आम्ही मुक्कामाच्या दिशेने प्रयाण केले. कोकणाती लहान रस्ते आणि आमची volvo बस यामुळे आमच्या वेळेच समीकरण पार बिघडून गेले. प्रत्येक वळणावर बस मागे पुढे करून मार्गस्थ करावी लागत होति. त्यात वाटेत दोन जेट्ट्या लागल्या आणि तिथे तर बोटीत बस चढवताना आणि उतरवताना आमच्या बस ने driver सकट सर्वांनाच घाम आणला. अशी बस मजल दर मजल करत रात्री १ व. कोलथरे मुक्कामाच्या ठिकाणी पोहोचली. केळीच्या पानावर जेवण तयारच होते आणि तेही उत्कृष्ट त्यामुळे एवढ्या रात्रीही जेवण भरपेट झाले. ५ मे - आज तिसरा दिवस. काल रात्री मुक्कामाला आलो तेव्हा typical कोकणातल्या जुन्या बांधणीच्या वाडयात राहतोय एवढेच जाणवले होते पण त्या वाड्याचे आणि त्याच्या भोवतालचे सोंदर्य किती अप्रतिम आहे ते सकाळीच दिसले. छान कौलारू दुमजली वाडा ज्याचे रुपांतर शालेय विद्यार्थ्यांच्या वसतिगृहात झाले आहे. आंघोळ आणि निसर्गविधीची जागा परसबागेत. नारळी पोफळी, सुपारी, केळीच्या आणि इतर झाडांची लांबवर रांग, लाल मातीचा गालीचा, मोठी विहीर, जांभ्या दगडाचे कम्पाउंड आणि त्या कम्पाउंडच्या पलीकडे समुद्र … सर्व वेड लावणारे होते. इथे किमान १ संपूर्ण दिवस तरी राहण्यासाठी हवा. पण निघावे लागणारच होतं. ज्यांच्या मुळे आमची इथे सोय झाली ते स्थानिक रहिवाशी आणि संस्कृत भाषा तज्ञ श्री. बडे यांचे जाहीर आभार मोहीम प्रमुख मृदुला हिने मानले. आमची प्रार्थना झाली आणि आम्ही ते सुंदर गाव सोडलं. पुन्हा त्या छोटा छोट्या रस्त्यांनी आमची great बस १.५ तासाने हर्णे बंदरात दाखल झाली. हर्णै येथील स्थानिक कोळी श्री. गणेश चौलकर यांनी सुवर्णदुर्ग किल्ल्यात जाण्यासाठी बोटीची व्यवस्था करून आम्हाला मोलाची मदत केली. त्यांच्या स्पीड बोटींनी आम्ही किल्ल्यापाशी पोहोचलो. सागरी लाटा, वारा, उन, पाऊस अंगावर झेलत सुवर्णदुर्ग इतिहासाचा साक्षीदार म्हणून आजही न ढासलता उभा आहे. गोमुखी दरवाज्यात असलेल्या मारूतीची आम्ही आरती केली आणी तटबंदी वरून किल्ला पाहण्यास घेतला. दरवाजात उम्बर्यावर कासव कोरलेले आहे. किल्ल्यात पाण्याची अनेक मोठी टाक आहेत. काही इमारतींचे अवशेष आहेत काही अभ्यासकांच्या मते हा किल्ला शिलाहारांनी उभारल्यामुळे या किल्ल्याचा ताबा विजापूरकरान कडून १६६० मध्ये शिवरायांकडे आला. किल्ल्यात वट वाघळाची वसाहत वाटावी एवढ्या संखेने पाहायला मिळतात. आम्ही परत बोटीने बंदरात आलो. समुद्रात डुंबण्याचाही अनेकांनी आनंद घेतला. आता भूक जोरदार उसळली होती. त्या जेवणाचाही आनंद वेगळाच होता. हर्णै मधील मेहेंदळे यांनी आम्हाला आमरस पुरीचे जेवण घालून आमच्या मोहिमेचा शेवटचा घास गोड केला. मोहिमेचे वेळापत्रक शेवटच्या दिवशी तरी योग्य रित्या पार पडलं. जड पावलांनी (म्हणजे निघवत नवते हे एक कारण आणि आमरस पुरी वर मारलेला ताव हे हि कारण) आम्ही घरच्या रस्त्याला लागलो .ट्रेक हा गैरसोयीनी युक्त असतो तो आम्ही जमेल तसा सुकर बनवण्याचा प्रयत्न करत असतो. पण असमानी आणि सुलतानी संकटापुढे आम्ही हतबल असतो. यावेळी देव दयेने आस्मानी संकट उद्भवले नाही पण बसने सुलतानाची जागा घेतली होती. तीन दिवसातील सुरुवातीच्या दोन दिवसाचा प्रवास त्रासदायक ठरला. तरीही सहभागी सदस्यांनी अत्यंत समंजसपणे सहकार्य केले. जेवायला उशीर झाला म्हणून लहान मुले रडली नाहीत कि वयस्कर माणसांनी त्रागा केला नाही. सर्वानी केलेल्या सहकार्या बद्दल संस्था सर्वांची ऋणी रहिल. राजन हर्डीकर यांनी केलेला पाहुणचार विसरत येणार नाही. आमचा मित्र सलिल मांद्रेकर ने उर दुखेस्तोवर बसच्या वाहकाची भूमिका पूर्ण प्रवास भर पार पाडली, सलिल मुळेच बस सुरक्षित चालत होती, रात्रीच्या प्रवासात अंधारात प्रचित आणि त्याच्या मित्रांनी जाग राहून ड्रायवर ला torch दाखवून दिशा दाखवण्याच काम केल. पुण्याहून पाहिल्यांदाच आमच्या बरोबर आलेले मित्र यांची पण खूप मदत झाली. नचिकेत याने तर navigator ची भूमिका उत्तम रित्या पार पाडली. हे सर्व मित्र आम्हाला पुढील ट्रेक मध्ये सोबतीला हवे आहेत.

पन्हाळगड ते विशाळगड २०१३

दिनांक : जुलै २०१३
तालुका : पन्हाळा, शाहुवाडी, जिल्हा : कोल्हापूर
मोहिमप्रमुख : रोहित दिक्षित, नाशिक
सहभागी सदस्य : ११४

समुद्रातील रत्ने हवी असतील तर समुद्रात उतरावे लागते, किनाऱ्यावर राहून चालत नाही. त्याचप्रमाणे शिवछत्रपतींना समजून घ्यायचे असेल, त्यांच्या आणि त्यांच्या मावळ्यांचा त्याग, शौर्य, स्वराज्यावरील प्रेम समजून घ्यायचे असेल तर केवळ इतिहास वाचून चालत नाही. प्रत्यक्ष गडकिल्ले अभ्यासावे लागतात. ऐतिहासिक घटनांच्या ठिकाणी, रणभूमीवर जावे लागते. ज्या स्थानावर आपल्या पूर्वजांनी देव, देश अन धर्मासाठी रक्त सांडले, ती क्षेत्रे आमच्यासाठी तीर्थक्षेत्रे बनली आहेत. नेमकी हीच भावना मनात ठेवून 'शिवशौर्य ट्रेकर्स' हि संस्था दरवर्षी 'पन्हाळगड ते विशाळगड' या ऐतिहासिक पदभ्रमण मोहिमेचे आयोजन करते. मोहीम प्रमुख रोहित दिक्षित सोबत मी २० जूनला पन्हाळगड विशालगड ट्रेकची व्यवस्था करून आलो. त्यावेळेपासून ते ट्रेक होई पर्यंत उसंत नव्हती. ट्रेकची तयारी दरवर्षी असतेच पण यावेळी संस्थे तर्फे म्हाळसवडे शाळेला कॉम्प्युटर भेट देणार असल्यामुळे पैशांची जुळवाजुळव असा दुहेरी ताण होता. १० जुलै नाव नोंदणीची शेवटची तारीख असल्यामुळे १ जुलै नंतर नोंदणी जोरात सुरु झाली. १० तारीख उलटल्या नंतरही काही जणांनी जास्तीचे पैसे भरून नाव नोंदणी केली. मुंबई सह नागपूर, पुणे, नाशिक, औरंगाबाद, जळगाव, सातारा, रत्नागिरी इथवरून लोकांनी सहभाग निश्चित केला. सहभागी सदस्यांच्या प्रश्नाना उत्तरे, शंकाचे निरसन फोन द्वारे रोजच सुरु होते. दिवस जसा जवळ येत होता तसं तहान भूक झोप कमी होत गेली. आणि अखेर निघायचा दिवस उजाडला. packing झाली होती. रात्री ८.४५ वाजता बसने मुंबईतून निघालो. वाटेत चेंबूर, वाशी, नेरूळ, पनवेल, आणि पुणे येथील सदस्यांना सामावून घेतले. पन्हाळगडाखाली असलेल्या नेबापूर या आमच्या मुकामाच्या गावात २० जुलै शनिवारी सकाळी ७ वाजता डेरेदाखल झालो. रत्नागिरीचे सहभागी सदस्य शिरीष साळुंखे आदल्या रात्रीच त्या मुक्कामावर येउन राहिले होते. सर्वांनी सकाळची आन्हिकं उरकायला घेतली. आमचा खानसामा कासम याने चहा नाश्ता तयार करायला घेतला. तो पर्यंत नागपूर, जळगाव, सातारा, नाशिक, मनमाड, पुणे, औरंगाबाद आणि कोल्हापूर येथील सदस्यही हजर झाले. चहा नाश्ता करून सर्वजण गाईड हनीफ नगारजी बरोबर पावनगड, पन्हाळगड पाहण्यासाठी बाहेर पडले. पावनगडावर पूर्वी युद्धात जखमी झालेल्या सैनिकांसाठी तुपाची विहीर आहे, हेमाडपंथी शिवमंदिरही आहे, याच गडावर गान सरस्वती लतादीदी आणि चित्रमहर्षी भालजी पेंढारकर यांची घरे आहेत. पन्हाळगडाला ज्यांच्यामुळे नाव प्राप्त झाले ती पराशर ऋषींची गुहा सर्वांनी पाहिली. तीन दरवाजा, पुसाटी बुरुज, अंधारबाव, धान्याची तीन कोठारे आजही दिमाखात उभी आहेत. सोमेश्वर तलाव आणि तबक उद्यान पन्हाळगडाच्या सौंदर्यात भर घालतात. सदस्य जेव्हा पन्हाळा दर्शन करत होते त्यावेळी आम्ही आयोजक टीमने आपापली कामे करायला घेतली. मी, गुरुनाथ, प्रथमेश भाजी पाला, किरणा सामान घ्यायला बाहेर पडलो, संघमित्रा स्वयंपाकावर लक्ष ठेऊन होती. तर शार्दुल प्रमाणपत्र, माहितीपत्रक याचे काम करत होता. दुपारी २ वाजता जेवायला सर्वजण हजर होते. जेवुन थोडी विश्रांती झाली आणि सर्प तज्ञांचा साप विषयीचा माहितीपर कार्यक्रम झाला. विषारी, बिन विषारी सापांची माहिती जिवंत साप दाखवूनच दिली. सर्पमित्र अनंत वाले आणि प्रशांत भवर यांनी अनेक गैर समजुती निकालात काढल्या. उपस्थितांना हे एक surprise gift होते. ट्रेक एके ट्रेक हे शिवशौर्यचे धोरण कधीच नव्हते आणि म्हणूनच आजचा हा सर्प कार्यक्रम. यानंतर इतिहास अभ्यासक श्रीदत्त राउत यांनी इतिहासाचे मार्गदर्शन केले. त्यांच्या भाषणामुळे उद्या मार्गक्रमण करणाऱ्या वाटे बद्दल कमालीची उत्सुकता सर्वांच्या चेहऱ्यावर दिसू लागली. या उत्सुकतेतच सर्वजण निद्रादेवीच्या अधीन झाले…. उद्याच्या शिवाजी महाराजांच्या वाटेवरून चालण्याचे स्वप्न बघत.

२१ जुलै रविवार सकाळी ६ वाजता आमचा दिवस सुरु झाला. सर्व कार्यक्रम उरकून ८ वा. आम्ही मुक्काम सोडला. सर्व प्रथम आम्ही वीर शिव काशीद यांच्या समाधीपाशी गेलो. शार्दुलने प्रेरणा मंत्र म्हटला. समाधीवर फुले वाहून नतमस्तक झालो. मोहिमप्रमुखांनी सर्वांच्या मस्तकी भगवे गंध लावले. आता आम्ही पन्हाळगडावरील संभाजी महाराजांच्या मंदिरात आलो. इथेच आमच्या नाश्ता आणि pack-lunch ची सोय झाली होती. सैन्य पोटावरही चालते त्यामुळे दिवसभराच्या शिदोरीची बेगमी करून आम्ही बाजी प्रभूंच्या पुतळ्यापाशी आलो. बाजींचा १५ फुटी पुतळा पाहूनच अंगात चैतन्य संचारते. बाजींच्या चरणी श्रीफळ वाढवून, फुले वाहून पुढे राज दिंडीत दाखल झालो. हा भाग गडाच्या मलकापूरच्या दिशेला येतो. इथूनच पौर्णिमेच्या रात्री महाराज गड उतरून विशाळ गडाकडे रवाना झाले होते. या राज दिंडीतून दोन पालख्या होत्या. एक शिवाजी महाराजांची आणि दुसरी प्रतिरूप शिवाजी म्हणजे शिवा काशीदांची. महाराजांची पालखी राजदिंडी उतरल्या नंतर म्हसाई पठार चढली तर शिवा काशीदांची पालखी मलकापूरच्या दिशेने गेली. शत्रूला हुकावणी देण्यासाठी खेळलेला तो डाव होता. हा झाला दिशेचा फरक तसा अजून एक फरक या दोन पालख्यांमध्ये होता. तो फरक भावनिक होता. एक पालखी शिवाजी महाराजांचा जीव वाचवण्यासाठी चालली होती तर दुसरी पालखी शिवाजी महाराजांसाठी स्वताचा जीव द्यायला चालली होती. पालखी नेणाऱ्या त्या वीरांना मनोमन वंदन करून आम्ही राज दिंडी उतरायला घेतली. तत्कालीन भौगोलिक आणि ऐतिहासिक परिस्थिती सर्वांच्या लक्षात आली होती. तुरुकवाडीचा डांबरी रस्ता सोडून आम्ही म्हाळुंगे गावाचा चढ चढायला सुरु केला. चढ खडा असल्याने शहरी मावळ्यांची छाती फुलून आली होती. चढ संपल्यानंतर सर्वाना मेंथोलची गोळी दिली गेली, मग थंड मेंथोलमुळे उर्जा मिळाली पुढे चालायला. म्हाळुंगे गावानंतर सुरु झाले म्हसाई पठार. सपाट कातळ, गवताळ रस्ता, तुफानी वाऱ्यामुळे आडवा बरसणारा पाऊस आणि क्षणात समोरिल दृश्य गायब करणारे दाट धुक्याचे पडदे हे या म्हसाई पठाराच वैशिष्ट. १ तास चालल्या नंतर म्हसाईदेवीचे देऊळ आले. तिथे आरती झाली. मध्यान भोजन सुद्धा तिथेच घेतले आणि पुढी मार्गक्रमण सुरु केले. पाउण तासाच्या चाली नंतर म्हसाई पठारावरून exit घेतली, आम्ही पठार उतरलो. काही वेळानंतर कुंभारवाडी आली. या नंतर सरळ बैलगाडीचा रस्ता होता, जो थेट १ तासानंतर खोतवाडीत आमच्या मुक्कामाच्या शाळेत घेऊन आला. एव्हाना संध्याकाळचे ५ वाजले होते. खोतवाडीतील एक रहिवाशी भीमराव खोत आम्हा ४-५ जणांना त्यांच्या घरी घेऊन गेले. आज बेंदूर सण असल्याने प्रत्येक घरात पुरण पोळीचा बेत होता, त्यामुळे आम्हालाही पुरणपोळी खायला मिळाली. आता प्रत्येकजण सुके कपडे घालून चहा बिस्किटांचा आनंद घेत नवीन मित्रांशी गप्पा मारत बसले होते. ट्रेकची गम्मत वेगळीच असते. ज्या मित्रा बरोबर आपण आलेलो असतो तो आपल्यायला मुक्कामावरच भेटतो आणि जो चालताना आपल्या बरोबर असतो तोच खास मित्र होऊन जातो. अश्याच नवीन मित्रांच्या गप्पा रंगात आल्या होत्या. ८ वाजता आम्ही जेवण सुरु केले. जेवण झाल्यावरही गप्पा काही संपल्या नव्हत्या. श्रीदत्तनाहि अनेक इतिहास बद्दलचे प्रश्न विचारले जात होते. आणि त्याची समाधानकारक उत्तरही त्यांना मिळत होती. महिला मंडळाच्या खोलीतही गप्पांचा फड रंगला होता. अश्या तर्हेने ट्रेकिंगचा पहिला दिवस संपला.

२२ जुलै सोमवार, आज आम्ही कालच्यापेक्षा लवकर उठलो. ५.३० वाजता दिवस सुरु झाला. पहाटेच्या अंधारात सर्वांनी प्रातर्विधी आटोपला. खानसामा कासमनेही चहा नाश्त्याची तयारी सुरु केली. ७.३० वाजता भीमराव खोत त्यांची रायफल घेऊन आले. मी हवेत बंदुकीच्या दोन फैरी झाडून आजच्या मोहिमेला सरुवात केली. पुन्हा एकदा जय भवानी जय शिवाजीचा जयघोष झाला आणि मावळ्यांनी दुसऱ्या मुकाम्माकडे कूच केले. आजचा दिवस हा जास्तीत जास्त जंगलातून होता. मार्ग शेताच्या बांधावरून होता, खळाळत्या ओढ्यांतून होता. निसर्गाच्या कुशीतून २८ किलोमीटर सहज पार झाले. वाटेत मांडलाईवाडी, करपेवाडी, आंबेवाडी, माळवाडी, रिंगेवाडी, पाटेवाडी अशी गावं लागली. मुक्कामाच्या आधी १५ मिनिटे एक मोठा ओढा लागला, तिथे सर्वांनी यथेछ धमाल केली. अनेक आयुर्वेदिक झाडा पानातून वाहत आलेल्या पाण्यात दिवसभराचा शीणवटा धुतला गेला. त्या ओढ्यातून सर्वाना बाहेर काढावं लागलं. म्हाळसवडे गावाची शाळा वाटच पाहत होती. मोहिमेच्या advance team वर अनेक जबाबदाऱ्या असतात पण म्हाळसवड्यात अजून एक जबाबदारी असते ती म्हणजे डांबरी रस्त्या पासून सामान शाळेपर्यंत चढवायचे. पण आमच्या टेम्पो वाल्याने जिगर दाखवली आणि सामान शाळेपर्यंत पोह्चवले. संस्थेने दरवर्षी प्रमाणे वाटेवरच्या अनेक शाळांत शैक्षणिक साहित्याचे याही वर्षी भरपूर वाटप केले पण आज ह्या शाळेला आम्ही अद्यायावत संगणक भेट दिला. आज शिवशौर्यच्या शिरपेचात अजून एक मानाचा तुरा खोवला गेला. अध्यक्ष या नात्याने मी संगणकासमोर श्रीफळ वाढवले, शाळेतील विद्यार्थिनीने फीत कापून संगणकाचे उदघाटन केले. मुख्याध्यापकांनी संस्थेचे आभार मानले. सहभागी सदस्य आनंद गोडबोलेने संगणकाच्या software साठी तिथेच रुपये ५००/-ची मदत शाळेच्या सराना दिली. या संगणकासाठी अनेकांनी मदतीचा हात दिला त्यांचीही नावे लिहिणे उचित ठरेल. गायिका बकुल पंडित, माजी नगरसेवक विजय कुडतरकर, गुरुनाथ मयेकर, बन्सी मेंगळे, डॉ. रवींद्र शिवदे, डॉ. मिलिंद शहा, दिलीप राव, डी डी पाटील, नंदू देसाई, माधव कुलकर्णी, विणा म्हात्रे, वर्षा देशमुख, मंदार पालकर, जयदीप देशमुख, वसंत जोशी आणि गीता शिंदे. यातील अनेक जण ट्रेकला वैयक्तिक अडचणींमुळे आली नव्हती पण 'शिवशौर्य ट्रेकर्स' वर विश्वास ठेऊन त्यांनी हि आर्थिक मदत केली. या सर्वांची संस्था ऋणी आहे. रात्री मिसळ पावाचे जेवण जेवून सर्व झोपी गेले.

२३ जुलै मंगळवार : सकाळी ५.३० उठून ७ पर्यंत तयार झालो. चहा पोहे स्वाहा करून पावनखिंडीकडे कूच केले. दोन दिवसानंतर डांबरी रस्त्याने चालायला मिळत होते. दीड तास पायपीट केल्यानंतर आम्ही पावनखिंडीत पोहोचलो. आधीच ठरल्याप्रमाणे बाजी प्रभूंची आताची म्हणजेच १२वी व १३वी पिढी शिवशौर्यच्या मोहीमेला शुभेछ्या देण्यासाठी पावनखिंडीत हजर होती. हे शिवशौर्यच भाग्यच मानावे लागेल. श्री. वैजनाथ देशपांडे यांनी आमच स्वागत केलं. मी आमच्या ११४ मावळयांना संपूर्ण देशपांडे कुटुंबाची ओळख करून दिली. त्यानंतर देश भक्तीपर गीतांचा उत्स्फूर्त कार्यक्रम झाला. सोबतीला धुवाधार पाउस होताच. डी डी पाटील यांनी म्हटलेल्या गोंधळावर ७३ वर्षीय रुईकर काकांनी भगवा ध्वज नाचवला. धुवाधार पाउस पडत असून सुद्धा शिवशौर्यच्या सर्व ११४ मावळ्यांचा उत्साह शिगेला पोहोचला होता. जय भवानी जय शिवाजी या घोषणांनी पावनखिंड दणाणून गेली होती. या उत्साहातच आम्ही वैजनाथ देशपांडेंच्या हस्ते समाधीस्थळाची धूप कापुराने आरती केली. स्वा. सावरकर लिखित शिवाजी महाराजांची आरतीही झाली. मंत्र पुष्पांजली सह निश्चयाचा महामेरू या शिवस्तुतीने आरती संपली. गंध आणि खिंडीतील पवित्र माती याचं मिश्रण करून ते पावन गंध सर्व मावळ्यांच्या मस्तकी लावले गेले. दोन दिवसाचा खडतर प्रवास आज सार्थकी लागल्याचे भाव सर्वांच्या चेहऱ्यावर होते. शालेय पुस्तकात वाचलेली पावनखिंड याची देही याची डोळा पाहत होते. स्वामी निष्ठा किती पराकोटीची असू शकते याची हि घोडखिंड साक्षीदार आहे. सर्वांनी स्वतःच्या आणि कॅमेराच्या memory card मध्ये पावनखिंड साठवली. देशपांडे कुटुंबीयांनी प्रेमाने देऊ केलेला बर्फी आणि चिवड्याचा फराळ करून सर्वांनी पुढील मार्ग अवलंबला. शिवशौर्यचा जत्था पावनखिंडीतून भाततळी गावात आला. काही स्थानिक गावकऱ्यांच्या माहितीनुसार कासारी नदीला पूर आला आहे हे समजलं. सलग ५-६ दिवस ज्या प्रकारे पाउस कोसळत होता त्यावरून आम्ही अंदाज बांधलाच होता. तरीही मी आणि पाटील सर नदी पाहायला गेलो. जिथे आम्ही कासारीचे पात्र ओलांडतो तिथून नदीचा मोठा जलाशय ७००-८०० मीटर वर असतो तो आज अवघा ५० मीटर पर्यंत आला होता. हि परिस्थिती मोहीम प्रमुख रोहितला कळवली आणि त्याने मोहीम भाततळी गावात समाप्त करण्याचा योग्य निर्णय घेतला. सहभागी सदस्यांना प्राप्त परिस्थितीची कल्पना देऊन मोहिमेची सांगता करतोय हे सांगितले. त्यातील काही जणांनी पुढे जाऊन बघूया का नदी ओलांडता येते का अशी विचारणा केली. त्यावर एक सहभागी सदस्य अविनाश खुळे याने ट्रेकिंग मध्ये तीन S महत्वाचे आहेत हे सांगितले, १. SAFETY २. SATISFACTION ३. SACRIFICE याचे महत्व पटवून दिले. अत्यंत विचारी आणि समंजस लोकं आपले सदस्य आहेत याचा आम्हाला ४ दिवसात अनेक वेळा प्रत्यय आला होता. या सर्व सदस्यांना मोहीम पूर्ण केल्याचे प्रशस्तीपत्र देउन गौरवण्यात आले. श्रीदत्त राउत यांनीही आपले मनोगत व्यक्त केले. सरतेशेवटी अध्यक्षीय भाषणात सदर मोहिमेला उदंड प्रतिसाद दिल्याबद्दल मी सर्वांचे आभार मानले. आणि व्यवस्था राखण्यात आमच्या काही चूका झाल्या असतील त्याबद्दल सर्व सहभागी सदस्यांची माफी मगितली. सर्व सदस्यांनी उत्तम व्यवस्था होती, माफी मागू नये असे एकमुखाने उत्तर दिले. शिवशौर्यच्या स्वयंसेवकांनी जी मेहनत घेतली त्याचे या उत्तराने चीज झाले. चार दिवसाच्या प्रवासाचे वर्णन सर्वांनी लिहून संस्थेकडे पाठवून द्यावे असे आवाहन मी केले. तसेच या चार दिवसात जुळलेले ऋणानुबंध कायम राहू द्या हि सदिच्छा व्यक्त करून सह्याद्रीतील अतीखडतर मोहिमेची सांगता केली.

वसई किल्ले ध्वजवंदन मोहीम

दिनांक : १५ ऑगस्ट २०१३
तालुका : वसई जिल्हा : ठाणे
मोहिमप्रमुख : श्रीदत्त राउत, वसई
सहभागी सदस्य : ६०

स्वातंत्र्यवीर सावरकरांनी निर्माण केलेल्या हिंदुस्थानच्या पहिल्या ध्वजाला वंदन आणि ट्रेक असा दुहेरी योग शिवशौर्यने १५ ऑगस्ट २०१३ या दिवशी जुळवून आणला. श्रीदत्त या शिवशौर्यच्या सन्माननीय सदस्याच्या मदतीने आम्ही १५ ऑगस्ट २०१३ ला ट्रेकचे आयोजन केले. सकाळी ९ वा. नरवीर चिमाजी आप्पा यांच्या पुतळ्यापाशी जमून सावरकरांनी निर्माण केलेल्या हिंदुस्थानच्या पहिल्या ध्वजाला वंदन करून राष्ट्रगीत म्हटले. श्रीदत्त किल्ल्याचा इतिहास उलगडून सांगत होता. आणि सर्व ६० जण ते मन लावून ऐकत किल्ला फिरत होती. हे इतिहास मार्गदर्शन सायंकाळ पर्यंत सुरु होते. १५ ऑगस्ट असा सत्कारणी लागला.

किल्ले चंदेरी

दिनांक : २० ऑक्टोबर २०१३
तालुका : बदलापूर जिल्हा : ठाणे
मोहिमप्रमुख : शार्दुल खरपुडे, मुंबई
सहभागी सदस्य : २४

रविवार दि. २० ऑक्टोबर २०१३ रोजी शिवशौर्य ट्रेकर्सचा एक दिवसीय ट्रेक यशस्वी संपन्न झाला. यशस्वी संपन्न झाला हे विशेष नाही तर मोहिमेचे सेनापतीच मोहिमेत नसताना शिवशौर्य ट्रेकर्सची दुसरी फळी अत्यंत संयमाने आणि हुशारीने, आत्मविश्वासाने सर्वाना किल्ल्यावर नेउन सुखरूप परत आणते, हे विशेष आहे. त्याबद्दल सौरभ केळसकर, गणेश पवार, आणि राहुल कुलकर्णीचे यांचे करावे तेवढे कौतुक कमीच आहे. ट्रेकच्याच दिवशी मोहीम प्रमुख शार्दुल खरपुडे याच्या मुलीला हॉस्पिटल मध्ये दाखल करावे लागल्यामुळे शार्दुल येउन परत गेला. त्यानंतर मोहीम प्रमुख अध्यक्षांवर जबाबदारी पडली. बदलापूर स्टेशन पासून जीपने आम्ही सर्व २४ जण चिंचोली गावात आलो. तिथून गावातून वाटाड्या घेऊन आम्ही सकाळी ९.३० वाजता ट्रेक सुरु केला. लांब लचक पठार, त्यावर हिरवेगार गवत, त्यावर उगवलेली छोटी छोटी गवती फुलं फोटो काढायला उदयुक्त करत होती. पठार संपून दाट जंगल सुरु झाले. चंदेरी किल्ल्यावर जाणार्यांना उन्हाची झळ लागणार नाही अशीच निसर्गाने जंगलाची निर्मिती केली असावी. झाडांचा पट्टा पार करून आम्ही कोरड्या ओढ्याच्या पात्रातून चढण चढू लागलो. तासभर चढून झाल्यावर पात्रातील बोल्डर अधिक मोठ्या उंचीचे लागु लागले. सर्वात लहान असलेली राज्ञी ते मोठे मोठे बोल्डर चढू शकत नव्हती त्यामुळे तिला प्रत्येक पावलावर चढवण्यासाठी दोन जणांना कसरत करावी लागत होती. ट्रेकचा स्पीड राज्ञी मुळे कमी होत होता. त्यावेळी अमितने निर्णय घेतला, राज्ञीला घेऊन परत फिरुया, बाकीच्यांना ट्रेक वेळेत पूर्ण करता येइल. आणि ते दोघे पाठी फिरले. सर्वजण ३ वाजता किल्ल्याच्या गुहेत पोहोचले. गुहे मधेच शंकराचे मंदिर आहे. मंदिराचा पुजारी गुहेतच वास्तव्याला असतो. गुहे जवळ दोन पाण्याची टाकं आहेत. त्यातील पाणी पिण्या योग्य आहे. किल्ल्याच्या बालेकिल्यावर सहज जाता येत नाही. त्यासाठी क्लायबिंग करूनच जावे लागते. काही स्थानिक शिवप्रेमींनी बालेकिल्ल्यावर शिवाजी महाराजांचा पुतळा बसवला आहे. थोडासा दम खाऊन घरून आणलेली शिदोरी सर्वांनी मोकळी केली. प्रत्येकालाच भूक लागली होती. जेवून १५ मिनिटांची विश्रांती घेऊन सर्व परतीच्या उतरणीला लागले. तत्पूर्वी गणेशने सहभागी सदस्यांच्या आग्रहानुसार संस्थेच्या आगामी मोहिमांची माहिती दिली. परतीचा वाटेवर सूर्यास्त झाला होतो. वाट पटकन सापडत नव्हती. त्यातच दोन ग्रुप पडले. पण सर्वानीच प्रसंगावधान आणि संयम राखून ट्रेक यशस्वी केला. ९.३० सुरु झालेला ट्रेक सायंकाळी ७ वा. यशस्वी पूर्ण झाला. ५ वर्षाच्या राज्ञी ने ट्रेक पूर्ण केला नसला तरी ८ वर्षाचा आदर्श आणि १० वर्षाचा अथर्व या बंधूनी उत्कृष्टरित्या ट्रेक पूर्ण केलाच पण सर्वात पुढे तेच असायचे. रविवारी tom and jerry बघण्या ऐवजी किल्ल्यावर नेणाऱ्या त्यांच्या आई वडिलांचे म्हणजे औदुंबर आणि सुजाता बोबडे या दाम्पत्याचे विशेष कौतुक आहे. वाटाड्याच्या घरी चहा पिऊन आम्ही आल्या वाहनाने बदलापूर स्टेशनला आलो. दिवसभराची निरव शांतता, शुद्ध हवेला टाटा करून लोकलच्या गर्दीत शिरलो.

ट्रेक वसई -पालघर परिसरातील १६ सागरी किल्ल्यांचा

दिनांक : ८-९-१० नोव्हेंबर २०१३
तालुका : वसई जिल्हा : ठाणे
मोहिमप्रमुख : सागर खरपुडे, मुंबई
सहभागी सदस्य : ५८

ट्रेक वसई -पालघर परिसरातील १६ सागरी किल्ल्यांचा --मागोवा अज्ञात इतिहासाचा
सागर - पृथ्वीवरच्या प्रथम जिवाचे उत्पत्तिस्थान ....या सागरातच प्राथमिक सजीव सृष्टीचे संवर्धन झाले. हा सागर जरी वरून शांत दिसत असला तरी असंख्य वर्षापासून अनेक घडामोडी यात चालतात. धरणीकम्पामुळे एखादे नवीन बेट उदयास येते किंवा एखादे जुने बेट नाहीसे होते किंवा मग एखादे पूर्वी बुडालेले बेट पुन्हा एकदा जगाच्या दृष्टीक्षेपात येते. इतिहास संशोधक व एतेहासिक वास्तूंच्या बाबतीत देखील असेच घडते . फरक इतकाच आहे कि हे धरणीकंप आपल्या ऐतेहासिक वास्तूंच्या अनास्थेमुळे घडले तर आपला ऐतिहासिक वारसा नष्ट होतो. आणि जर हा धरणीकंप आपल्या इतिहासाच्या प्रेमामुळे झाला तर एखादे नवीन संशोधन पुढे येउन दडवला गेलेला इतिहास लोकांसमोर येतो. म्हणूनच असे धरणीकंप इतिहास संशोधनासाठी घडवायचे कि इतिहास नष्ट करण्यासाठी हे आपणच ठरवायचे. श्रीदत्त राउत यांच्यासारखे इतिहासप्रेमी संशोधक जेव्हा आपल्या संशोधनाद्वारे असे धरणीकंप घडवतात . तेव्हा नवीन इतिहास समोर येतो. हिंदू संस्कृतीची जाणीवपूर्वक लपवली गेलेली चिन्हे पुन्हा समोर येतात. असाच काहीसा अनुभव वसई किल्ले मोहिमेबाबतीत आला. दिनांक ८ नोव्हेंबर २०१३ ला रात्री आम्ही वसई -पालघर परिसरातील १६ किल्ल्यांच्या ऐतिहासिक सफरीसाठी बस ने निघालो. रात्री ११ वाजता आम्ही वसई किल्ल्यात मुक्कामासाठी पोहोचलो. ९ तारखेला सकाळी ७.१५ ला आम्ही आमच्या ऐतेहासिक ट्रेक साठी सज्ज झालो. " शिवशौर्य ट्रेकर्स " हि दुर्गप्रेमी संस्था व मार्गदर्शनासाठी इतिहास संशोधक "श्रीदत्त राउत " यांच्या संयुक्त विद्यमाने नरवीर चिमाजी अप्पांच्या किल्ले वसई मोहिमेप्रमाणे हा ट्रेक ठरविण्यात आला.

पोर्तुगीजांच्या आक्रमणामुळे तब्बल २०५ वर्षे उत्तर कोकणातील हिंदू जनतेवर मोठ्या प्रमाणात धार्मिक , आर्थिक , सांस्कृतिक मूल्यांच्या पतनाचे संकट उभे राहिले. धार्मिक बाटवाबाट्वी., देवळांची नासधूस, हिंदू जनतेवर जाचक अटी, धर्मांतरासाठी छळ........ कोण रोखणार हे वादळ ?? हि जबाबदारी पहिल्या बाजीराव पेशव्यांचे धाकटे बंधू चिमाजी अप्पांवर येउन पडली. वसई -पालघर परिसरातील किल्ले जिंकत जिंकत शेवटी वसई किल्ल्याला वेढा देऊन शेवटी २२ मार्च, १७३९ साली चिमाजी अप्पांनी वसई मोहीम फत्ते केली व पोर्तुगीजांच्या परकीय सत्तेला मुळापासून उखडून टाकण्यात यश मिळवले. श्रीदत्त राउत यांच्या सोबत आम्ही प्रथम नागेश तीर्थ शंकर मंदिरात गेलो. श्रीदत्त राउत यांनी आम्हास माहिती सांगण्यास सुरुवात केली. कोणे एके काळी वसई चा किल्ला हे स्थान हिंदूंचे मोठे तीर्थस्थान म्हणून "नागेश तीर्थ" या नावाने प्रसिद्ध होते. हिंदू असलेल्या भोंगळे राजाच्या ताब्यात हा किल्ला होता. नंतर बहादुरशाहने तो बळकावला. पुढे १ वर्षानंतर तो पोर्तुगीजांच्या ताब्यात गेला. या परिसरात शंकराची २१९ सुंदर मंदिरे होती. पोर्तुगीजांनी ती सर्व उध्वस्त केली. चिमाजी अप्पांनी वसई मोहिमेनंतर नागेश तीर्थ शंकर मंदिराची उभारणी केली. पोर्तुगीजांनी वसई किल्ला बांधला नसून मूळ वास्तूतच फेरबदल केले . म्हणूनच हिंदूंची सर्व चिन्हे आजही वसई किल्ल्यात जागोजागी दिसतात. वसई च्या हिंदुत्वाचा प्रत्येक पुरावा जाणूनबुजून नष्ट करण्याचा प्रयत्न केला तरीही हि हिंदुत्वाची चिन्हे वसई किल्ल्याचा खरा इतिहास दाखवतात ..गरज आहे ती डोळे उघडून बघण्याची ...

पुढे आम्ही टाऊन हॉल, साखर कारखाना, सैनिकांचे चर्च, होस्पितळ, हे सारे बघितले. वसई चा किल्ला हा मुळात एक किल्ला नसून एखाद्या युरोपीय शहराप्रमाणे त्याची उभारणी केली आहे . पुढे आम्ही बसने वज्रगडाकडे कूच केले. आपल्या अनास्थेचा प्रतिक असणारा हा किल्ला आज "ठाकूर" आडनावाच्या स्थानीक व्यक्तीची खाजगी मालमत्ता होऊन बसला आहे . वसई मोहिमेत मराठा सैनिकांच्या देखभालीची व्यवस्था ह्या किल्ल्यावर करण्यात आली होती. गडाला बुरुज असून गडावर तळघर आहे. पुढे आम्ही कालिका मंदिरात जाऊन देवीचे दर्शन घेतले. पुढे अर्नाळा गावी पोचलो. वैतरणा खाडीच्या मुखाशी अर्नाळा हे गाव आहे. ह्या गावी बहुसंख्य ख्रिस्ती कोळ्यांची वस्ती आहे. मुळचे हिंदू असलेले हे लोक पुढे छळाने किंवा आमिष दाखवून ख्रिस्ती झाले असतील. अजूनही पाद्री लोकांची धर्मांतरे चालूच आहेत. आपल्या हिंदू लोकांना कधी जाग येणार ?? देवालाच ठाऊक .. वाटेत आम्हाला "प्रथम ख्रिस्त संस्कार "अर्थात "बाप्तिस्मा " घेतलेल्या लहान मुलामुलींचे फोटो असेलेले फलक दिसले. पुढे आम्ही होडीद्वारे भर समुद्रातील अर्नाळा किल्ल्यात पोहोचलो .

वैतरणा हि पुराणात उल्लेखलेली स्वर्ग व नरक यांच्यातील सीमारेषा आहे. अर्नाळा --- अर म्हणजे अलीकडील बाजू व पलीकडील बाजू यामधील नाळ म्हणजे पाण्याचा प्रवाह व त्या प्रवाहातील मार्ग . धर्मांध नरक प्रदेशाच्या मुखाशी अर्नाळा बेट होते . पोर्तुगीजांच्या धर्मांध सत्तेला नष्ट करण्यासाठी अर्नाळा बेट ताब्यात घेणे गरजेचे होते. अर्नाळा किल्ला पहात असताना त्यात आपल्याला शनिवार वाड्याची छाप दिसून येते. अर्नाळा बेट जिंकल्यानंतर त्यावर किल्ला बांधला गेला. प्रवेशद्वाराच्या दोन्ही अंगास गजव्याल व शरभ यांची शिल्पे , देवनागरी भाषेतील शिलालेख आणि फुलांच्या वेल्बुत्तीचे नक्षीकाम मराठ्यांच्या वैभवशाली इतिहासाची जाणीव करून देते. प्रवेशद्वारात आम्ही वीरमरण स्वीकारलेल्या महादजी फडके या विराला दोन मिनिटे शांत उभे राहून मानवंदना दिली. पुढे जय - विजय बुरुज, भवानी मार्तंड बुरुज पाहिले. बुरुजातील भुयारी जिन्याने उतरताना खूप छान वाटत होते. पुढे भवानी गडाकडे वाटचाल करत असताना जंगलामध्ये रस्त्यालगत असलेल्या एखाद्या गढीप्रमाणे दिसणाऱ्या दहिसरच्या किल्ल्याचे दर्शन घेतले. एद्वनचा कोट, पारगावचा किल्ला ह्यांसारखे छोटे किल्ले हे मुळात टेहेळणीचे व वसई किल्ल्याचे संरक्षक किल्ले होते. पुढे वसई मोहिमेसाठी मराठ्यांनी बांधलेल्या भवानी गडावर गेलो. या गडाची उभारणी चुना न वापरता एकावर एक दगड रचून केली होती. कोणे एके काळी ऋषींच्या तपासाठी असलेली हि जागा आज एक दुर्लक्षित किल्ला म्हणून अस्तित्वात आहे. सरकार दप्तरी "भवानी गड" नावाचा किल्ला देखील अस्तित्वात नाही हि आपल्यासाठी शरमेची गोष्ट आहे. सरकारी दप्तरी नोंद असलेल्या किल्ल्यांचे जतन सरकारला करता येत नाही मग नोंद नसलेल्या किल्ल्यांचे जतन सरकार काय करणार ??? अशावेळी आपली जबाबदारी बनते कि अशा किल्ल्यांचे संवर्धन करण्याची ..अन्यथा आपल्या अनास्थेमुळे हा किल्ला हि खाजगी मालमत्ता होईल किंवा काळाच्या तोंडी पडून नष्ट होईल.

आता जवळ जवळ दुपारचे ३.१५ वाजले होते . भवानी गड उतरताना सर्वांना सपाटून भुका लागल्या होत्या. १५ मिनिटानंतर आम्ही केळवा येथे जेवण करावयास गेलो. भोजन झाल्यानंतर दांडा किल्ल्याची वास्तू बघितली. हि वास्तू अजून वेदिस्थान / प्रार्थनास्थळाची खोबणी, कार्यालयाचे अवशेष , भोवतालच्या कोटाची एकमेव उंच भिंत, चौकोनी विहीर इत्यादी अवशेष जपून आहे .. आज ह्या वास्तुचा वापर शौचालय म्हणून होतो. पुढे दांडा किल्ल्याची मुस्लिम आळीतील वास्तू अर्थात कित्तल कोट हि वास्तू बघितली . वाटेत आम्हाला असंख्य कचरा आणि मानवी विष्टा चुकवत चुकवत जावे लागले. पोर्तुगीजांचे कायदे ज्या वास्तूत तयार होत त्याची अवस्था आज शौचालय व कचर्याचा डब्बा या प्रमाणे झाली आहे . हा पोर्तुगीजांच्या गव्हर्नराचा वाडा होता. त्यामुळे त्या कोटातील काही जागा आम्ही पाहू शकलो नाही. नीतीमुळे पुरातत्वखाते हि यावर कारवाई करत नाही. " तोंड दाबून बुक्यांचा मार " हि वस्तू आज सहन करत आहे. पुढे पोर्तुगीज वखार असलेली "केळवे कस्टम भाग- २" हि वास्तू पाहिली . हि वास्तू चर्च प्रमाणे दिसत असल्यामुळे ख्रिश्चन चर्च संस्थांनी ते चर्च आहे असे घोषित करून शेजारी अजून एक चर्च देखील बांधून टाकले आणि पुरातत्व खाते ..... ते नेहमीप्रमाणे निष्क्रियच राहिले ...पण ह्या गोष्टी आपण कोणाला सांगायचे नाहीत कारण ढोंगी सेक्युलरांच्या मते आपण त्यामुळे आपण सेकुलर अर्थात धर्मनिरपेक्ष राहत नाही.

आता संध्याकाळ झाली होती. तेव्हा जिथे प्रत्यक्ष मराठी सैन्य व पोर्तुगीज सैनिक यांच्यात मुष्टियुद्ध सुरु झाले त्या केळवा समुद्र किनार्यावरच श्रीदत्त राउत यांच्या सोबत शंका निरसनाचा कार्यक्रम सुरु झाला . गडद अंधारात सर्व जन भान हरपून आपले शंका निरसन करीत होते. कोणालाही तेथून उठण्याची इच्छा मात्र होत नव्हती. पुढे ध्येयमंत्र व राष्ट्रगीत घेऊन आम्ही तो कार्यक्रम संपवला. रविवार १० नोव्हेंबर, २०१३ ...शेवटचा दिवस उजाडला. सकाळी आम्ही बिंब राजाच्या महिकावती नगरीच्या चौकीच्या ठिकाणी अर्थात केळवे भुईकोटाकडे गेलो. श्रीदत्त राउत यांनी हा किल्ला चारी बाजूंनी अक्षरशः खणून काढला . त्यामुळे निदान आम्हाला उभ्या उभ्या तरी प्रवेशद्वारातून प्रवेश करता आला. नाहीतर आधी सरपटत प्रवेश करावा लागायचा. आता समुद्राला ओहोटी लागली होती. तडक केळवे जलकोट गाठायचा होता. अथांग सागराच्या मऊशार वाळूवरून चाललेली शिवशौर्य ट्रेकर्सच्या मावळ्यांची रांग पाहून चिमाजी अप्पांच्या मावळेच जणू केळवे जलकोट घ्यायला चालले आहेत असे वाटत होते. जलदुर्गाची वास्तू चढणे सर्वांनाच चढणे सोपे नव्हते. तेव्हा स्वतः श्रीदत्त राउत व शिवशौर्य ट्रेकर्स चे सलिल मांदरेकर व रोहित दीक्षित सर्वांना आधार देऊन चढवत होते. किल्ल्यातील गार वारा शरीराला आणि मनाला सुखावत होता . श्रीदत्त राउत यांनी वसई विजय दिनानिमित्त सुरु केलेल्या देवीच्या पालखीची सुरुवात वसई किल्ल्यापासून होते व समाप्ती केळवे जलदुर्गात होते. ब्रिटिशांनी बंद केलेली हि पालखी श्रीदत्त राउत यांनी पुन्हा सुरु केली. ह्यावर्षी ह्या पालखीला १९००० लोक होती. आणि प्रत्येकवर्षी हि संख्या वाढतच जाणार. हा जलकोट आम्ही दोरीच्या साह्याने उतरलो. पुढे चालत केळवा समुद्रकिनारी जाऊन लगेच बस गाठली .

पुढे माहीम येथील चतुःशृंगी मंदिर व भवानी मंदिराचे दर्शन घेतले. चतुःशृंगी मंदिरात देवीचे संक्रांति , किंक्रांती, असे वेगवेगळ्या तिथीनुसार तसेच राक्षसाचे मुखवटे ठेवले होते. गोव्यातील कार्निवल मध्ये अशा प्रकारचेच मुखवटे वापरले जातात. ह्या कार्निवलचे मूळ हे ह्या प्रदेशातील संस्कृतीत आहे हे आपणास यावरून कळून चुकते. पुढे माहीम गव्हर्नर कोटाकडे निघालो. पण पोटा-पाण्याची सोय प्रथम करायची असल्यामुळे शार्दुल दादा व अमित मेंगळे असे जेवण आणण्यासाठी निघालो. वाटेत ज्येष्ठ कवी, लेखक व साहित्यिक 'रघुनाथ माधव पाटील' यांची केळवे गावात भेट घेतली. त्यांनी आंदोलन करून स्थानीक शेतकऱ्यांच्या मालाला योग्य बाजारभाव मिळवून दिला होता. अशा थोर व्यक्तींचे आशीर्वाद आम्हास लाभल्यामुळे खूप धन्य वाटत होते. आम्ही जेवण आणेपर्यंत बाकीच्यांचे माहीम येथील गवर्नर कोट व इतर मंदिरे पाहून झाली होती. श्रीदत्त राउत यांच्या दुर्गसंवर्धनापुर्वी ह्या किल्ल्याचा वापर केळवे सरकारी रुग्नालयामार्फत पोस्तमार्प्तन नंतर उरलेले मानवी अवयव टाकण्यात व्हायचा. श्रीदत्त राउत यांनी स्वच्छता मोहिमेसाठी गावकऱ्यांची मदत मागितली. ती त्यांना नाकारण्यात आली. मग श्रीदत्त राउत यांनी स्वतः एकट्याने हातमोजे घालून ते अवयव उचलण्यात सुरवात केली. याचा परीणाम असा झाला कि दुसर्याच दिवशी सरपंचाच्या पुढाकाराने किल्ला स्वच्छ केला गेला व किल्ल्याच्या आवारात सुंदर बाग तयार केली गेली. आज माहीम चा किल्ला जो काही सुंदर दिसतो याचे सारे श्रेय श्रीदत्त राउत यांना जाते. पुढे रामायण कालीन महिकावती देवीचे मंदिर पहिले. अहि -बिंब व मही- बिंब ह्या दोन राक्षसांनी राम -लक्ष्मणाचे अपहरण केले होते . त्यावेळी महिकावती देवी व हनुमान यांच्यात युद्ध झाले . हनुमानाने देवीला जमिनीत गाडले. आजही ती देवी त्याच स्वरुपात आहे. जमिनिबाहेर येऊ पहाणार्या अवस्थेत देवीचे मुख आहे. हि कथा श्रीदत्त राउत यांनी ऐकवली. बळी देण्यासाठी जी शिळा होती. ती अजूनही दुर्लक्षित अवस्थेत तिथेच आहे. पुढे शिरगाव किल्ल्यात आम्ही सारे शिरलो. शिरगाव किल्ल्यात ४ बुरुज व एक तोफ आहे. किल्ल्यावर बऱ्याच प्रमाणात साफसफाई व नुतनीकरण झाल्याने वास्तू अवशेष चांगल्या प्रमाणात पाहता येतात. गडावरील चोर वाटेने जाताना खूप रोमांचक वाटते. तटबंदीवर माहुली किल्ल्यावरील उध्वस्त मंदिराचे शिल्पे दिसतात. पूर्ण किल्ला पाहण्यास एकतास पुरेसा आहे. ठाणे, पुणे, नाशिक, डोंबिवली, मुंबई असे सर्व ठिकाणचे मिळून आम्ही ५८ जन सर्व वयोगटातील ट्रेक पाहण्यासाठी आलो होतो. सर्वांनी एकमेकांना खूप सहकार्य केले. ५ वाजता आम्ही प्रेरणामंत्र व राष्ट्रगीत म्हणून कार्यक्रमाचा समारोप केला. त्या वेळी काही जणांनी आप आपले मनोगत त्यावेळी व्यक्त केले. वसई - पालघर ट्रेक ने आम्हाला बऱ्याचशा नवीन गोष्टी कळल्या. उदाहरणार्थ: अर्नाळा किल्ला हा मराठ्यांचा ब्रीतीशांकडून घेतला गेलेला शेवटचा किल्ला होता. आम्हाला मराठ्यांचे सांकेतिक कोड कळले . धर्माच्या नावावरती चालणारी राजकारणे, अज्ञानीपने जर नुतनीकरण केले तर वस्तू जतन न होता कशी नष्ट होते ते कळले. केवळ परधर्मीय आहेत म्हणून त्यांनी चालवलेली ऐतेहासिक वास्तूंची नासधूस व सरकारची वोट बँकेकडे पाहून आलेली निष्क्रियता कळली. मराठ्यांचा पराक्रम कळला तसाच ऐतिहासिक वारसा जपावा म्हणून श्रीदत्त राउत यांनी चालवलेला एकाकी लढा देखील कळला. स्वराज्याच्या उभारणीच्या काळात अनेक माणसांनी आपल्या सुखाचा त्याग स्वराज्यासाठी केला. तो काळ संपला. ती माणसे गेली. आताच्या युगात आपल्याला असे वाटेल खरेच अशी निष्ठा, असा त्याग असणारी माणसे संपली आहेत का ??? पण तसे नाही. हिंदू या नात्याने माझा पुनर्जन्मावर विश्वास आहे. देह नष्ट झाला तरी आत्मा आपल्या इच्छा - आकांक्षा नव्या देहाद्वारे पूर्ण करतो. त्यामुळेच स्वताचा सुखाचा त्याग करून स्वतचा ऐतेहासिक वारसा जपण्यासाठी श्रीदत्त राउत सारखी माणसे जन्माला येतात. 'राज्याचे सार म्हणजे दुर्ग' असे मानणार्या महाराजांचे कार्य म्हणजे आपला ऐतेहासिक वारसा जपून आपली अस्मिता जागृत ठेवणे हाच आहे. हे कार्य प्रत्येकाने आप आपल्या क्षेत्रात राहून स्वताच्या क्षमतेनुसार करावयाचे आहे .हे जाणून घेणे हाच या ट्रेक चा उद्देश होता. या ट्रेक ने जसा सर्वांना आनंद दिला तसेच अंतर्मुख हि केले. हि अंतर्मुखता कायम राहून ह्यातून काहीतरी चांगले घडेल हीच मोरया चरणी प्रार्थना.

किल्ले ढवळ्या - आर्थर्स सीट

दिनांक : ३० नोव्हेंबर-१ डिसेंबर २०१३
तालुका : पोलादपूर, वाई जिल्हा : रायगड, सातारा
मोहिमप्रमुख : सौरभ केळसकर , मुंबई
सहभागी सदस्य : ३५

29 नोव्हेंबरला रात्री खाजगी बसने शिवशौर्य ट्रेकर्स पोलादपूरच्या दिशेने रवाना झाले. बस मधेच ऋतुराज पटवर्धन आणि राजू जाधव यांचा वाढदिवस झोकात साजरा केला. रुतुराज आणि राजू या दोघानाही surprise होत. पोलादपूर नंतर आमची बस तानाजी मालुसरेंच्या उमरठ गावाच्या दिशेने वळली. पाहते ४ वाजता अंधारात तानाजी मालुसरेंच्या समाधीचे दर्शन बस मधूनच घेतले आणि बस पुढे ढवळ्या गावाच्या दिशेने निघाली. थोड्याच वेळात ढवळे गावात देरे दाखल झालो. अपेक्षित थंडी नव्हती. गावातील रवींद्र या माणसाच्या घरी आम्ही चहा बिस्किटे घेऊन, ट्रेक साठी तयार झालो. अमितने सर्वाना चोक्लेट्स, संत्री देऊ केले. सर्वजण ट्रेक साठी तयार झाले. सर्वाना ट्रेक संबंधी सूचना दिल्या गेल्या आणि ६ वाजताच्या अंधारात, बोचर्या थंडीत २९ ट्रेकर्स चंद्रगडाकडे सरकले. दीड दोन तासाच्या उभ्या चढणी नंतर आम्ही चंद्रगडावर पोहोचलो. जावळीच्या चंद्रराव मोरेंच्या ताब्यात होता म्हणून हा चंद्रगड. तसेच हा ढवळ्या गड म्हणून पण ओळखला जातो. गडावर शंकराची पिंडी, त्यासमोर नंदी आहे. महाशिवरात्रीला पंचक्रोशीतील भाविकांची गर्दी गडावर जमते. ढवळे गावात पालखी निघते, महाप्रसाद असतो. गडाची तटबंदी काही प्रमाणात पण चांगल्या अवस्थेत आहे. दोन पाण्याच्या टाक्या आहेत. गडाच्या सभोवताली कांगोरी गड, मकरंद गड, प्रतापगड आहेत. शिवाय वरंधा घाट, पारघाट आणि महाबळेश्वर, चकदेव, पर्बत हि शिवालये आहेत. १६५६ मध्ये शिवाजी महाराजांनी जावळी जिंकली आणि चंद्रगड स्वराज्यात दाखल झाला.

चंद्रगडावर प्रत्येकाने घरून आणलेला नाश्ता करून आम्ही जावळीच्या खोर्यात घुसलो. चंद्रगडाचा उतार इतका तीव्र आहे आहे कि प्रत्येक पावलाला हाताचा वापर करून वाटेतील प्रत्येक झाडाचा आधार घेऊनच उतरलो. त्यानंतर मोठ्या खडकांचा उतार लागला. हे सर्व उत्तरायण दीड दोन तास चालु होते. त्यानंतर सर्वांनी थोडी विश्रांती घेतली. त्यानंतर दुसर्या डोंगराची चढण सुरु झाली. दुपारी ३.३० वाजता आम्ही भैरीच्या घुमटी या ठिकाणी पोहचलो. इथे भैरी देवाचे छोटेसे मंदिर आहे. इथे पाण्याचे टाके आहे. चंद्रगड ते आर्थर सीट या संपूर्ण मार्गात जानेवारी फेब्रुवारी नंतर पाणी मिळत नाही पण या टाक्यांचे पाणी १२ महिने असते. भैरी देवाचा महिमा. आम्ही इथेच पिठलं - भाकरी - ठेच्याचे पोटभर जेवण केले. आणि पुन्हा चढण चढायला सज्ज झालो. आता ४.३० वाजले होते. अंधार व्हायच्या आत आर्थर सीट गाठण आवश्यक होत. थोड्याच वेळात आम्हाला लांबवर समोर आर्थर सीट दिसली आणि उजव्या बाजूला प्रतापगड दिसला. आर्थर सीटच्या पायाशी आलो आणी सूर्यदेवाने आमचा निरोप घेतला. शेवटी १२ फुटाचा कातळकडा दोरीच्या सहाय्याने चढून ७ वाजता आर्थर सीट वर पोहोचलो. सर्वच सुखरूपणे, यशस्वीपणे इच्छित स्थळी पोहोचले याचा आनंद सर्वांच्या चेहऱ्यावर होता. शिवरायांनी चंद्रराव मोरेंचे शब्द कधीही खरे होऊ दिले नव्हते... पण, त्या शब्दांची प्रचीती घेणं आजंही आपल्याला ते सहज शक्य आहे.. पूर्वतयारीशिवाय, अनुभवाशिवाय अन् नियोजनाशिवाय जावळीत चंद्रगडावर-ढवळेघाटात घुसून तर बघा.. कसे फसताय ते अनुभवालंच, अन् अचानक ऐकू येईल चंद्रराव मोरेंची आकाशवाणी, ‘येता जावली, जाता गोवली.

किल्ले लोहगड, विसापूर, उंबरखिंड

दिनांक : १-२ फेब्रुवारी २०१४
तालुका : मावळ, पाली सुधागड जिल्हा : पुणे, रायगड
मोहिमप्रमुख : गणेश पवार, सातारा
सहभागी सदस्य : ४३

शिवशौर्यचा ऐतिहासिक पार्श्वभूमी असलेला उंबरखिंडीचा ट्रेक जाहीर झाला आणि इच्छुकांची नाव नोंदणी सुरु झाली. आमचीही तयारी सुरु झाली. अमित आणि संघमित्रा राहण्याची, जेवणाची व्यवस्था लोहगड येथे करून आलो. नंतर अमित आणि गणेश उंबरखिंडीच्या मार्गावर marking करून आले. शुक्रवार ३१ जानेवारीच्या रात्री मुंबईहून लोहगडाकडे प्रयाण केले. मुंबई, नवी मुंबई, नाशिक, मनमाड, पुणे येथून विविध वयोगटातील लहान मुले, स्त्री, पुरुष ट्रेकर्स सहभागी झाले होते. पहाटे ४ वाजता आम्ही लोहगडवाडी येथे खानावळ वजा घरात डेरा टाकला. सर्वजण मिळेल तिथे आडवे झाले. सर्वाना ६ वाजता उठवले गेले. आमचा दिनक्रम सुरु झाला. चहा बिस्कीट पोटात ढकलून शिवाजी महाराज्यांच्या मूर्ती समोर प्रेरणा मंत्र म्हणून किल्ले विसापूरच्या दिशेने सरकलो. २० मिनिटे चालून गडाच्या पायथ्याला पोहोचलो. तिथून दाट झाडीतून चढण सुरु झाली. ३० मिनिटे चढून आम्ही गडावर पोहोचलो. सर्वात लहान आदर्श वय वर्ष ७ आणि सर्वात ज्येष्ठ वय वर्ष ७० असलेले श्री. उत्तम खेडकर यांनी कुठेही जास्तीचा वेळ न लावता सर्वाबरोबरच गड सर केला. गडावर जाऊन आम्ही आपापल्या घरून आणलेली शिदोरी उघडली. सर्वांची ओळख झाली, नाश्त्याचे आदान प्रदान करत पोटपूजा आटोपली गेली. तटबंदी वरून गड प्रदक्षिणा सुरु केली. किल्ल्याची तटबंदी उत्तम स्वरूपात आहे. पाण्याची असंख्य टाकी जागोजागी आढळतात. पूर्वी गडावर भरपूर लोकांचा राबता असावा असा अंदाज पाण्याच्या साठ्यावरून येतो. तटबंदीला असलेला बुरुज, जंग्या चांगल्या अवस्थेत आहेत. हनुमानाच्या तीन मुर्त्या, ३ जाते, १ तोफ, २ वाड्याचे अवशेष असे गडाचे वैभव आहे. शिवकालीन बांधकामानुसार गडावर शौचकुपेही आढळतात. विसापूर किल्ल्यावरून लोहगड, तुंग, तिकोना, नागफणी, एकविरा, मुंबई-पुणे द्रुतगती महामार्ग / लोहमार्ग स्पष्ट दिसतात. १.३० तासाने गड प्रदक्षीणा पूर्ण करून आम्ही गड उतरायला घेतला. मुक्कामाच्या ठिकाणी जेवण घेऊन १५ मिनिटाच्या विश्रांती नंतर आम्ही लोहगडाकडे रवाना झालो. २० मिनिटात गडावर पोहोचलो. उत्तम स्तिथीत असलेला देखणा दरवाजा हे लोह्गडाचे वैशिट्य आहे. तसेच गडाला विंचवाची नांगी भासणारी सोंड नैसर्गिकरित्या प्राप्त झाली आहे. त्याला विंचू काटा असे म्हणतात. गडावर तोफा पाहायला मिळाल्या, स्वछ अशी लोमेश ऋषींची गुहा आहे. लक्ष्मि कोठी आहे. एक भली मोठी बांधीव विहीर आहे. हे सर्व मनात आणि क्यामेरात साठवून सूर्यास्ताच्या आतच गड उतरलो. fresh होण्यासाठी गावात विहीर होतीच. थंड पाण्याने काहींच्या आंघोळीही झाल्या. त्यानंतर चहा घेत गप्पांचा फड रंगला. मी सर्वाना आपापली मन मोकळी करायला सांगितली. त्यांना हे हि सांगितले कि ट्रेक मध्ये असा वेळ क्वचितच मिळतो. त्यामुळे तुम्ही हा शिवशौर्य कट्टा समजून कुठल्याही विषयावर बोला. माझ्या आवाहनाप्रमाणे सर्व सदस्यांनी मोकळे पणाने गप्पा मारल्या. सुरवातीला Mumbai RTO मध्ये अधिकारी असलेले श्री. कांबळे यांनी सरकारी कामाचा पण चांगला पैलू आमच्या निदर्शनास आणून दिला. तसेच BEST मध्ये असलेले श्री. बीडू यांनीदेखील त्यांच्या कार्यालयीन कामाची माहिती दिली. शिवाजी महाराजांच्या विविध विषयांवरील भूमिकेवर चर्चा झाली. शिवकालीन परिस्थिती, स्वातंत्र्यपूर्वकालीन परिस्थिती आणि आजची सामाजिक परिस्थिती याविषयावर सर्वच उत्स्फुर्तपणे बोलत होते. विशेष म्हणजे ७-११-१२-१३ वयाच्या लहान मुलांनीपण आपली मत नोंदवली. शिवशौर्यच्या आता पर्यंतच्या ट्रेक मध्ये एवढा निवांत वेळ मिळाला नव्हता आणि एवढी बौद्धिक चर्चा सुद्धा झाली नव्हती. जेवणाची वेळ झाली तरी गप्पा सम्पल्या नाहीतच पण जेवल्या नंतरही काही जण शेकोटी करून गप्पात बुडाले होते. रात्री ११ वाजता शेकोटीची उब घेत, चहा घेऊन आम्ही झोपायला गेलो.

रविवार २ फेब्रुवारी आजच्या दिवशी ३५३ वर्षापूर्वी उंबरखिंडीची लढाई झाली होती. आम्ही बसने कुर्वंड्या गावाकडे गेलो. आता या मोहिएत अजून काही जण सामील झाले होते. त्यात ५ वर्षाची राज्ञी सुद्धा होती. किरण शेलार या आमच्या मित्राने उंबरखिंडीचा भूगोल आणि इतिहास सर्वाना समजावून सांगितला. ४ तासाच्या आम्बेनलि घाटाने उतरून आम्ही आंबा नदी ओलांडून छावणी गाव मार्गे उंबरखिंडीत पोहोचलो. स्थानिक शिवप्रेमींनी मोठ्या कार्यक्रमाचं आयोजन उंबरखिंडीत केले होते. आम्ही शिवस्मारकापाशी नतमस्तक झालो. कारतलाब खानाच्या १० हजार सैन्यानिशी महाराजांनी १ हजार सैन्यानिशी लढा दिला. रक्ताचा एकही थेंब न सांडता. शत्रूला चारी मुंड्या चित करून स्वराज्याच्या सम्पतित २० दशलक्ष होनांची भर घातली गेली. हा विजय शिवाजी महाराज्यांच्या बुद्धीचातुर्याचा होता. आपल्याला गरज आहे ती पक्त अश्या समरभूमीवर जाऊन आपल्यात महाराजांच्या अंश रुजवण्याची. प्रेरणामंत्र म्हणून आम्ही पवित्र ट्रेकची सांगता केली. शिवशौर्यची २२वी मोहीम यशस्वी झाली.

सिंधुदुर्ग सागरी किल्ले सफरसिंधुदुर्ग सागरी किल्ले सफर

दिनांक : १८-१९-२० एप्रिल २०१४
तालुका : मालवण, देवगड, वेंगुर्ला,जिल्हा : सिंधुदुर्ग
मोहिमप्रमुख : गुरुनाथ मयेकर, मुंबई
सहभागी सदस्य : ६६

रेल्वे बुकिंगचे महा सोपस्कार दोन महिन्यांपूर्वी आटपून आम्ही शिवशौर्य ट्रेकर्स गुरुवारी १७ एप्रिलला मंगलोर एक्स्प्रेसने मुंबईहून निघालो. सकाळी कणकवली स्थानकात उतरून आधीच ठरवलेल्या ३ बसेस आणि एक Wagon R चा ताफा विजयदुर्ग किल्ल्याकडे रवाना झाला. नाश्ता करून आम्ही किल्ल्यात प्रवेश केला. स्थानिक गाईड महेंद्र याने संपूर्ण किल्ला दाखवला. किल्ल्याची खडान खडा माहिती मिळाली. महेंद्र फक्त पोट भरण्यासाठी हे सर्व करत नव्हता हे त्याच्या बोलण्यातून जाणवत होते. घेरिया नावाचा किल्ला विजय संवत्सर महाराज यांच्या कारकिर्दीत इ स १५७५ मध्ये बांधला गेला. शिवाजी महाराजांची कोकण प्रांतातील "विजयी" मोहिम चालू होती. त्याच मालिकेतील हा शेवटचा विजय घेरियाचा. म्हणून महाराजांनी त्याचे नामकरण विजयदुर्ग केले.

विजयदुर्ग नंतर आम्ही देवगडच्या दिशेने निघालो. वाटेत विमलेश्वर मंदिरात गेलो. त्या मंदिराच्या भोवताली असलेल्या निसर्गरम्य परिसराबद्दल लिहिण्यासाठी शब्द नाहित. ते प्रत्यक्ष जाऊन पाहणेच उचित ठरेल. देवगड गावात आम्ही जेवून घेतले आणि किल्ल्याच्या दिशेने निघालो. किल्ल्याच्या तटबंदीवरून प्रदक्षिणा मारली. किल्ल्याचा फारसा इतिहास उपलब्ध नाही. देवबागच्या वाटेवर दाभोळे गावातील पोखरबाव मंदिराला भेट दिली. मंदिराच्या खाली गुहा, त्यात पाणी, गोमुख आणि शिवलिंग जबर्दस्त… आता आम्ही देवबाग येथील मुक्कामाची वाट धरली. श्री. पेडणेकर यांच्या घरी आम्ही पोहोचलो. घर नव्हे जुना रुब्बाब असलेला दुमजली वाडा होता. हा वाडा कर्ली नदीच्या किनाऱ्यावर होता. वाळूचे अंगण, ताडाची माडाची झाडे होती. विहिरीच्या पाण्याने आंघोळ करून fresh होऊन बैठक जमली. मुंबई, ठाणे, पुणे, नाशिक, पेण, अलिबाग, नागपूर येथून आलेल्या ट्रेकर्सची ओळख झाली. मैत्री व्हायला कितीसा वेळ लागतोय. गाण्याची अशी काही मैफिल जमली कि जेवणासाठी ती थांबवावी लागली. त्यातही अविनाश यांची गाणी धमाल होती. बच्चे कंपनी वाळूत किल्ला बनवण्यात रमली होती. शेवटी १२ वाजता कोणी घरात, कोणी वाळूत अंथरूण पसरून झोपी गेले. सुखाची झोप त्या टुमदार घरात. शनिवारी सकाळी जाग आली ती पक्ष्यांच्या किलबिलाटाने आणि कर्ली नदीतून जाणाऱ्या मच्चीमारी बोटींच्या आवाजाने. आन्हिक उरकून आम्ही मालवण गावात असलेल्या मोहीम प्रमुख गुरुनाथ याच्या घरी गेलो. इडली चटणीवर यथेच्छ ताव मारून आम्ही बोटीने सिंधुदुर्ग किल्ल्यात पोहोचलो. किल्ला फिरता फिरता आम्ही शिवाजी महाराजांच्या मंदिरात गेलो. ऊच्च स्वरात शिवरायांची आरती म्हटली. ध्येय मंत्र, प्रेरणा मंत्र म्हटला. निश्चयाचा महामेरू म्हटले गेले. त्या नंतर बहुतेकांनी स्कुबा आणि स्नोर्केलिंग केले. समुद्राच्या तळाशी जाऊन खालील जग न्याहाळणे हा एक विलक्षण अनुभव होता. वायरी गावात घरगुती जेवण जेवून आम्ही किल्ले निवतीला गेलो. संध्याकाळ झाली होती. किल्ल्यावर पोहोचलो आणि सर्यास्त झाला. किल्ला आकाराने खूपच छोटा आहे. शिवाजी महाराजांनी वेंगुर्ला बंदरावर लक्ष ठेवण्यासाठी हा किल्ला बांधला. वरून निवती गाव बघितले तर असे वाटते कि आपण कुठल्यातरी foreign location वर आहोत. आमचा आजचा मुक्काम मेढा निवती या गावात होता. मुक्कामाचे हॉटेल कालच्या मुक्काम प्रमाणे वाळूतच होते. त्यामुळे चालू वय विसरून लंगडी, डॉच बॉल, रस्सीखेच खेळ बराच वेळ सुरु होते. ज्याला निवांत वेळ हवा होता तो वाळूत पाय पसरून समुद्राची गांज ऐकत बसून होता. काहीजण गप्पा मारत होते. जेवून झाल्यावर एक टोळकं भुताच्या कथा कथन करत होते. शिवशौर्यची २४वी मोहिम यशस्वी तर झालीच पण लहानपणी सुट्टीत गावाला केलेली धमाल पुन्हा सर्वांना अनुभवायला मिळाली…. आताचं वय विसरून … बालपण दे गा देवा (शिवशौर्य) या ओळीचा प्रत्यय आला. आजही वाळूच्या गादीवर झोपलो. सकाळी उठल्यावर, आज परतीचा दिवस आहे हि जाणीव अस्वस्थ करीत होती. बसने आम्ही रेडी येथील यशवंत गडावर गेलो. इ स ६१० ते ६११ मध्ये चालुक्य राजा स्वामीराजाचे रेडी हे प्रमुख व्यापारी केंद्र होते. त्या काळी हा किल्ला बांधण्यात आला असावा. थोड्याच अंतरावर असलेल्या वेतोबाचेही दर्शन आम्ही घेतले. त्या देवाला कोल्हापुरी चप्पल वाहिली जाते. आणि दुसर्या दिवशी झिजलेली चप्पल पहावयास मिळते. मंदिरात झिजलेल्या चपला पाहायला मिळाल्या. समोरच सातेरी देविचेही मंदिर आहे. वेंगुर्ला मार्केट मध्ये येउन दुपारचे जेवण घेतले. आता प्रवास होता आपापल्या घरट्याकडे. तीन दिवसाच्या आठवणी सोबत घेऊन!

गिर्यारोहण शिबीर

तालुका : बोरीवली,जिल्हा : मुंबई
मोहिमप्रमुख : अमित मेंगळे, मुंबई
सहभागी सदस्य : ५६

शिवशौर्य ट्रेकर्सनी आतापर्यंत मुंबईच्या बाहेर २१ मोहिमा आयोजित करून त्या यशस्वी केल्या. २०१० पासून आजच्या २०१४ पर्यंत सागरीदुर्ग, भुईकोट, डोंगरी किल्य्यांची ओळख लोकांना करून देत असताना सतत जाणीव होत होती कि ज्यांना मुळातच गिर्यारोहणाची आवड आहे तेच treking करतात. ज्यांची शहरी वातावरणातून बाहेर पडून trek काय आणि कसा असतो माहित नाही त्यांच्या साठी काहीतरी केले पाहिजे, त्यांना treking हि आवड निर्माण कशी होईल ते पाहिले पाहिजे. आणि म्हणूनच शहरातच पण निसर्गाच्या सानिध्यात एक दिवस घालवण्यासाठी शिवशौर्य ट्रेकर्सने गिर्यारोहण शिबीर बोरीवली येथील राष्ट्रीय उद्यानात आयोजित केले. नेहमी प्रमाणेच याही मोहिमेला भरघोस प्रतिसाद मिळाला. वय वर्ष ३ पासून ते वय वर्ष ५८ पर्यंतचे असे ६० जण यात सहभागी झाले. प्रत्येक सदस्याची ओळख झाल्या नंतर गिर्यारोहणात उपयोगी असलेल्या आयुधांची माहिती दिली गेली. गिर्यारोहणात सतत कार्यशील असलेले मेहबूब सरांनी ती दिली. दोन तासांचा Nature Trail चा अनुभव फार छान होता. जगदीश वाकळे यांनी प्रत्येक झाडाची, पक्ष्याची माहिती तर दिलीच शिवाय जंगलातील वन्य जीवांचे त्यांचे अनुभव कथन केले. जेवणाचा break घेऊन शालेय विद्यार्थ्यांची चित्रकला स्पर्धा झाली. १ली ते ५वी गटात कु. हिंदवी भोपी आणि ६वी ते १०वी गटात कु. मीत कासकर या दोघांनी पारितोषिके पटकावली. त्या नंतर wildlife वरच्या दोन film पहिल्या आणि या पहिल्या वहिल्या ट्रेकिंग कॅम्पची आणि शिवशौर्यच्या २२व्या मोहिमेची यशस्वी सांगता झाली. घडाळ्याच्या काट्यावर धावणाऱ्या शहरात आम्ही ट्रेकची आवड रुजवण्याचा छोटासा प्रयत्न केला आहे. त्या प्रयत्नांना यश मिळेल याची खात्री आहे.

पन्हाळगड ते विशाळगड

दिनांक : १०- १३ जुलै २०१४
तालुका : पन्हाळा, शाहुवाडी,जिल्हा : कोल्हापूर
मोहिमप्रमुख : योगेश शिरसाट, नाशिक
सहभागी सदस्य : १००

ज्या स्थानावर आपल्या पूर्वजांनी देव, देश अन धर्मासाठी रक्त सांडले, ती क्षेत्रे आमच्यासाठी तीर्थक्षेत्रे बनली आहेत. नेमकी हीच भावना मनात ठेवून 'शिवशौर्य ट्रेकर्स' ने दरवर्षी 'प्रमाणे पन्हाळगड ते विशाळगड' या ऐतिहासिक पदभ्रमण मोहिमेचे आयोजन केले. मोहीम प्रमुख योगेश शिरसाट यांनी २०१४च्या मोहिमेचे नेतृत्व स्वीकारले. मुंबई सह नागपूर, पुणे, नाशिक, परळी, सातारा, कणकवली, रत्नागिरी, गोवा इथवरून लोकांनी सहभाग निश्चित केला. अखेर निघायचा दिवस उजाडला. पन्हाळगडाखाली असलेल्या नेबापूर या आमच्या मुकामाच्या गावात १० जुलै गुरुवारी सकाळी ७ वाजता डेरेदाखल झालो. सर्वांनी सकाळची आन्हिकं उरकायला घेतली. आमचा खानसामा कासम याने चहा नाश्ता तयार करायला घेतला. चहा नाश्ता करून सर्वजण गाईड हनीफ नगारजी बरोबर पावनगड, पन्हाळगड पाहण्यासाठी बाहेर पडले. पावनगडावर पूर्वी युद्धात जखमी झालेल्या सैनिकांसाठी तुपाची विहीर आहे, हेमाडपंथी शिवमंदिरही आहे, याच गडावर गान सरस्वती लतादीदी आणि चित्रमहर्षी भालजी पेंढारकर यांची घरे आहेत. पन्हाळगडाला ज्यांच्यामुळे नाव प्राप्त झाले ती पराशर ऋषींची गुहा सर्वांनी पाहिली. तीन दरवाजा, पुसाटी बुरुज, अंधारबाव, धान्याची तीन कोठारे आजही दिमाखात उभी आहेत. सोमेश्वर तलाव आणि तबक उद्यान पन्हाळगडाच्या सौंदर्यात भर घालतात. दुपारी २ वाजता जेवायला सर्वजण हजर होते. जेवुन थोडी विश्रांती झाली. सायं. ५ वा. सर्वांची एकमेकांशी ओळख झाली. यानंतर इतिहास अभ्यासक श्रीदत्त राउत यांनी इतिहासाचे मार्गदर्शन केले. तब्बल दोन तास त्यांनी इतिहासाचे दाखले सर्वांसमोर मांडले. त्यांच्या भाषणामुळे उद्या मार्गक्रमण करणाऱ्या वाटे बद्दल कमालीची उत्सुकता सर्वांच्या चेहऱ्यावर दिसू लागली. या उत्सुकतेतच सर्वजण निद्रादेवीच्या अधीन झाले…. उद्याच्या शिवाजी महाराजांच्या वाटेवरून चालण्याचे स्वप्न बघत. ११ जुलै शुक्रवार सकाळी ६ वाजता आमचा दिवस सुरु झाला. सर्व कार्यक्रम उरकून ८ वा. आम्ही मुक्काम सोडला. सर्व प्रथम आम्ही वीर शिव काशीद यांच्या समाधीपाशी गेलो. शार्दुलने प्रेरणा मंत्र म्हटला. अनिल नलावडे यांनी शिव काशिदांवर स्वतः रचलेले गीत गायले. समाधीवर फुले वाहून नतमस्तक झालो. मोहिमप्रमुखांनी सर्वांच्या मस्तकी भगवे गंध लावले. आता आम्ही पन्हाळगडावरील संभाजी महाराजांच्या मंदिरात आलो. इथेच आमच्या नाश्ता आणि packlunch ची सोय झाली होती. सैन्य पोटावरही चालते त्यामुळे दिवसभराच्या शिदोरीची बेगमी करून आम्ही बाजी प्रभूंच्या पुतळ्यापाशी आलो. बाजींचा १५ फुटी पुतळा पाहूनच अंगात चैतन्य संचारते. बाजींच्या चरणी श्रीफळ वाढवून, फुले वाहून पुढे राज दिंडीत दाखल झालो. हा भाग गडाच्या मलकापूरच्या दिशेला येतो. इथूनच पौर्णिमेच्या रात्री महाराज गड उतरून विशाळ गडाकडे रवाना झाले होते. या राज दिंडीतून दोन पालख्या होत्या. एक शिवाजी महाराजांची आणि दुसरी प्रतिरूप शिवाजी म्हणजे शिवा काशीदांची. महाराजांची पालखी राजदिंडी उतरल्या नंतर म्हसाई पठार चढली तर शिवा काशीदांची पालखी मलकापूरच्या दिशेने गेली. शत्रूला हुकावणी देण्यासाठी खेळलेला तो डाव होता. हा झाला दिशेचा फरक तसा अजून एक फरक या दोन पालख्यांमध्ये होता. तो फरक भावनिक होता. एक पालखी शिवाजी महाराजांचा जीव वाचवण्यासाठी चालली होती तर दुसरी पालखी शिवाजी महाराजांसाठी स्वताचा जीव द्यायला चालली होती. पालखी नेणाऱ्या त्या वीरांना मनोमन वंदन करून आम्ही राज दिंडी उतरायला घेतली. तत्कालीन भौगोलिक आणि ऐतिहासिक परिस्थिती सर्वांच्या लक्षात आली होती. तुरुकवाडीचा डांबरी रस्ता सोडून आम्ही म्हाळुंगे गावाचा चढ चढायला सुरु केला. चढ खडा असल्याने शहरी मावळ्यांची छाती फुलून आली होती. चढ संपल्यानंतर सर्वाना दिलेल्या चोकलेट मुळे उर्जा मिळाली पुढे चालायला. म्हाळुंगे गावानंतर सुरु झाले म्हसाई पठार. सपाट कातळ, गवताळ रस्ता, तुफानी वाऱ्यामुळे आडवा बरसणारा पाऊस आणि क्षणात समोरिल दृश्य गायब करणारे दाट धुक्याचे पडदे हे या म्हसाई पठाराच वैशिष्ट. १ तास चालल्या नंतर म्हसाईदेवीचे देऊळ आले. तिथे आरती झाली. मध्यान भोजन सुद्धा तिथेच घेतले आणि पुढी मार्गक्रमण सुरु केले. पुढील पाउण तास तुफानी वाऱ्याशी झुंज देत चालत होतो. माझ्या १९ वर्षातील पाहिलेला हा विक्रमी वारा होता. म्हसाई पठारावरून exit घेतली,आणि सर्वानीच हुश्श केले. काही वेळानंतर कुंभारवाडी आली. या नंतर सरळ बैलगाडीचा रस्ता होता, जो थेट १ तासानंतर खोतवाडीत आमच्या मुक्कामाच्या शाळेत घेऊन आला. एव्हाना संध्याकाळचे ५ वाजले होते. खोतवाडीतील एक रहिवाशी भीमराव खोत आम्हा १० जणांना त्यांच्या घरी घेऊन गेले. आज बेंदूर सण असल्याने प्रत्येक घरात पुरण पोळीचा बेत होता, त्यामुळे आम्हालाही पुरणपोळी खायला मिळाली. आता प्रत्येकजण सुके कपडे घालून चहा बिस्किटांचा आनंद घेत नवीन मित्रांशी गप्पा मारत बसले होते. ट्रेकची गम्मत वेगळीच असते. अश्याच नवीन मित्रांच्या गप्पा रंगात आल्या होत्या. ८ वाजता आम्ही जेवण सुरु केले. जेवण झाल्यावरही गप्पा काही संपल्या नव्हत्या. श्रीदत्तनाहि अनेक इतिहास बद्दलचे प्रश्न विचारले जात होते. आणि त्याची समाधानकारक उत्तरही त्यांना मिळत होती. महिला मंडळाच्या खोलीतही गप्पांचा फड रंगला होता. अश्या तर्हेने ट्रेकिंगचा पहिला दिवस संपला. १२ जुलै शनिवार, आज आम्ही कालच्यापेक्षा लवकर उठलो. ५.३० वाजता दिवस सुरु झाला. पहाटेच्या अंधारात सर्वांनी प्रातर्विधी आटोपला. खानसामा कासमनेही चहा नाश्त्याची तयारी सुरु केली. ८.०० वाजता आजच्या मोहिमेला सरुवात केली. पुन्हा एकदा जय भवानी जय शिवाजीचा जयघोष झाला आणि मावळ्यांनी दुसऱ्या मुकाम्माकडे कूच केले. आजचा दिवस हा जास्तीत जास्त जंगलातून होता. मार्ग शेताच्या बांधावरून होता, खळाळत्या ओढ्यांतून होता. निसर्गाच्या कुशीतून २८ किलोमीटर सहज पार झाले. वाटेत मांडलाईवाडी, करपेवाडी, आंबेवाडी, माळवाडी, रिंगेवाडी, पाटेवाडी, म्हाळसवडे अशी गावं लागली. आमचा मुक्काम मालाईवाड्यात होता. रात्री मिसळ पावाचे जेवण जेवून सर्व झोपी गेले. १३ जुलै रविवार : सकाळी ६.३० उठून ८ पर्यंत तयार झालो. चहा पोहे स्वाहा करून पावनखिंडीकडे कूच केले. दोन किमी. नंतर आम्ही पावनखिंडीत पोहोचलो. आधीच ठरल्याप्रमाणे बाजी प्रभूंची आताची म्हणजेच ११वी व १२वी पिढी शिवशौर्यच्या मोहीमेला शुभेछ्या देण्यासाठी पावनखिंडीत हजर होती. हे शिवशौर्यच भाग्यच मानावे लागेल. श्री. वैजनाथ देशपांडे यांनी आमच स्वागत केलं. मी आमच्या १०० मावळयांना संपूर्ण देशपांडे जय भवानी जय शिवाजी या घोषणांनी पावनखिंड दणाणून गेली होती. या उत्साहातच आम्ही वैजनाथ देशपांडेंच्या हस्ते समाधीस्थळाची धूप कापुराने आरती केली. अनिल नलावडे यांनी स्वतः रचलेला पोवाडा म्हटला. त्याच बरोबर सौरभ जोशी याने स्वतः रचलेले गीत गाताना त्याचा कंठ दाटून आला. स्वा. सावरकरांनी लिहिलेला पोवाडा निरंजन पटवर्धन याने उत्स्फुर्तपणे सदर केला. निश्चयाचा महामेरू या शिवस्तुतीने आरती संपली. खिंडीतील पवित्र माती सर्व मावळ्यांच्या मस्तकी लावले गेली. दोन दिवसाचा खडतर प्रवास आज सार्थकी लागल्याचे भाव सर्वांच्या चेहऱ्यावर होते. शालेय पुस्तकात वाचलेली पावनखिंड याची देही याची डोळा पाहत होते. स्वामी निष्ठा किती पराकोटीची असू शकते याची हि घोडखिंड साक्षीदार आहे. सर्वांनी स्वतःच्या आणि कॅमेराच्या memory card मध्ये पावनखिंड साठवली. शिवशौर्यचा जत्था पावनखिंडीतून विशाळगडाच्या दिशेने रवाना झाला. वाटेतील कासारी नदीचे पात्र ओलांडतन नदी पात्रात सर्वांनी धमाल केली. गजापूर गावात आम्ही दुपारचे जेवण घेतले. तासाभरात विशालगडावर गेलो. किल्ल्याचा बकालपणा पाहता गडावरील मंदिरातून सर्वजण लगेच खाली आले. शिवशौर्यच्या हाकेला प्रतिसाद देऊन महाराष्ट्राच्या कानाकोपऱ्यातून जमलेले १०० मावळे आपापल्या घराच्या दिशेने रवाना झाले.

किल्ले हरिश्चंद्रगड

तालुका : अकोले जिल्हा : नगर
मोहिमप्रमुख : योगेश शिरसाट, नाशिक
सहभागी सदस्य : ३१

हरिश्चंद्रगडाचा इतिहास साडे तीन हजार वर्षाहूनही प्राचीन आहे. याचा उल्लेख मत्स्यपुराणात आणि अग्रीपुराणात आढळतो. गडावर हेमाडपंथी शंकराचे मंदिर आहे. चांगदेव इथल्या गुहेत ध्यानस्थ बसायचे. ६ फुट उंचीचे शिवलिंग आहे आणि तेही छाती एवढ्या पाण्यात. अश्या गडाला भेट द्यायची अनेकांची इच्छा होती नवे तसा त्यांनी आमच्याकडे आग्रहच धरला होता. अश्या जुन्या सदस्यांच्या इच्छेला मान देऊन शिवशौर्य ट्रेकर्सने हरिश्चंद्रगडाची मोहीम ठरवली. रोहित दिक्षित याने मोहिमेची धुरा स्वतःच्या खांद्यावर घेतली. त्या प्रमाणे त्याने ट्रेकची व्यवस्था योगेश शिरसाट सोबत जाऊन महिनाभर आधी करून आला. शुक्रवार दि. २६ सप्टेंबरला २०१४ रोजी आम्ही मुंबई, ठाणे, पुणे आणि नाशिक येथून निघालो. कार्यालयीन आणिबाणी मुळे रोहित येऊ शकला नाही पण शिवशौर्य ट्रेकर्सचे खंदे कार्यकर्ते सेनापती शिवाय मोहीम यशस्वी करतात हा अनेक वेळेचा अनुभव आहे. तेव्हा मोहिमेच नेतृत्व योगेशकडे आलं. घोटी येथे योगेश सह ३ जण बस मध्ये दाखल झाली आणि आम्ही घोटी-राजूर मार्गे पाचनई गावात सकाळी ४.५० वाजता दाखल झालो. गावच्या शाळेत आणि ओळखीच्या गावकरी याच्या घरात आम्ही पथारी पसरली. थोड्याच वेळाने नैसर्गिक कुक्कुट गजर सुरु झाले आणी थंडगार वातावरणात पांघरुणातून अनिच्छेने बाहेर पडावे लागले. सकाळची कर्तव्ये पार पाडून चहा बिस्किटे घेऊन आम्ही हरिश्चंद्रगडाच्या चढणीला लागलो. गडावर ४ वाटा आहेत त्यातील हि पाचनईची वाटेने आम्ही जात होतो. तासाभराने वाटेतील डोहात मस्त डुंबलो. ४ वर्षाची मुद्रा असो किंवा ७१ वर्षांचे खेडकर काका वय विसरून त्या डोहात स्वत:चा शीणवटा दूर करत होते. ११ वाजता आम्ही समुद्र सपाटी पासून ३९९४ फुट इतक्या उंचीवर आलो. गडावरील गुहेत डेरा टाकला. तासभर आराम करून जेवून आम्ही जेवून तारामती शिखराकडे गेलो. सरलेल्या पावसामुळे संपूर्ण गड हिरवाई आणि त्यावरील छोट्या छोट्या पिवळ्या फुलांनी नटला होता. वाटेवरील हे सौंदर्य सर्वांच्या कॅमेरात बंद होत होते. तारामतीहून कोकण कड्याकडे गेलो. निसर्गाचे विलोभनीय दृश्य पाहून इथे छाती धडधडते. १७०० फुटांचा सरळसोट उभा कातळकडा अर्धा किलोमीटर वक्राकार फिरलेला आहे. पश्चिमेकडून येणारा वर कोकण कड्यावर आपटून खाली दरीत जाऊन परत वेगाने वर येतो. याच कारणाने कोणीही कड्यावर उभे राहून दरीत बघण्याची हिम्मत करत नाही. इथे लोटांगण घालूनच दरी न्याहाळता येते. सर्वच निसर्गाचा आनंद घेत होते. सर्वांशी ओळख इथेच करून देण्यात आली. संस्थे बाबत माहिती देण्यात आली. गप्पा चालू असतानाच चहा नाश्ता होत होता. सूर्यास्त झाला आणि मुक्कामाकडे जाण्यास निघालो. रात्री जेवणा नंतर सुरिली मैफिल जमली. त्याला जोड होती बॉर्नविटाची. रात्री १२ वाजता आम्ही आडवे झालो. सकाळी सर्व आवरून आम्ही हरिश्चंद्रश्वराच्या मंदिरात गेलो. तळापासून या मंदिराची उंची साधारण १६ मीटर आहे. चांगदेवांची गुहा मंदिराच्या पाठीमागेच आहे. याच गुहेत चांगदेवांनी १४ वर्ष तप केला. इथेच त्यांनी 'तत्वसार' नावाचा ग्रंथ लिहिला. या गुहेच्या पुढेच एक गुहा आहे. या गुहेत ६ फुट उंचीचे आणि १२ फुट व्यासाचे शिवलिंग आहे आणि तेही छाती एवढ्या पाण्यात. आम्ही पाण्यात उतरलो बर्फाच्या लादीवर पाय ठेवल्यासारखे झाले. छाती एवढ्या पाण्यातच आम्ही शंकराची आरती केली. प्रेरणा मंत्र म्हटला. निश्चयाचा महामेरू म्हटले. ट्रेक सफल झाल्याचे सर्वांची भावना झाली. जगदाळे काका जे निवृत्त आहेत, त्यांची ३०-३५ वर्षापासूनची हरिश्चंद्रगड पाहण्याची इच्छा होती. इच्छा पुर्तीबद्दल त्यांनी मनापासून संस्थेचे आभार मानले. हर हर महादेव म्हणत आनंदात गड उतरायला घेतला.

किल्ले राजगड

तालुका : वेल्हे जिल्हा : पुणे
मोहिमप्रमुख : शार्दुल खरपुडे, मुंबई
सहभागी सदस्य : ६४

दि. ३१ ऑक्टोबरला मुंबईहून ५० शिवशौर्य ट्रेकर्स बसने निघाले आणि पुणे जिल्हा - वेल्हे तालुक्यातील गुंजवणे गावात ४.३० वा. पोहचले. पुण्याहूनहि काही जण सहभागी झाले. राजगड समुद्र सपाटी पासून १३९५ मीटर उंच आहे. नीरा, वेळवंडी, कानद आणि गुंजवणी नद्यांनी किल्ल्याला वेढा घातला आहे. राजगडावर जाण्यास अनेक वाटा आहेत. पाली दरवाजा, अळू दरवाजा,गुंजवणे दरवाजा, मार्गासनी मार्गे, तोरणा मार्गे. त्यातील आम्ही गुंजवणे मार्गाने गेलो. बऱ्याच वर्षापूर्वी गुंजवणे गावात येणारा रस्ता प्रचंड खाच खळग्यांचा होता पण अंबरनाथचे माजी शिवसेना आमदार कै. साबीरभाई शेख यांनी पुढाकार घेऊन पक्का रस्ता बांधून दिला. म्हणूच आजचा आपला प्रवास सुकर झाला आहे. आन्हिक उरकून चहा बिस्कीट घेवून ६.३० वा गड चढायला घेतला. कोवळ्या सूर्यकिरणांनी राजगडाच्या सर्व कडांना सोनेरी वर्ख आला होता. बाकी गड हिरवा शालू पांघरून होता. वाहणारा गार वारा आम्हाला थकू न देता अधिक जोमाने गड चढायला मदत करत होता. निसर्गाच्या छटा कॅमेरात बंदिस्त होत होत्या. गडावर पोहचून पद्मावती मंदिरात पाठी वरचा बोजा उतरवून नाश्ता करून गड फिरायला बाहेर पडलो. मा. आप्पांच्या मुखातून राजगडाने बोलायला सुरवात केली होती. आप्पा तर शिवकाळात गेलेच होते पण आम्ही ६० जण शिवकाळात विहरत होतो. महाराजांच्या स्थापत्य शास्त्रातील दूरदृष्टी राजगड किल्ल्यात ठाई ठाई दिसते. दुपारच्या जेवणापर्यंत आम्ही सुवेळा माची पर्यंत फिरून आलो. जेवून आराम करून ३ वा. संजीवनी माचीवर गेलो. पद्मावती मातेचे मन्दिर असलेली माची पद्मावती माची. दुसरी सुवेळा माची आणि तिसरी संजीवनी माची. अशा तीन माच्या आणि बालेकिल्ला, किल्ले राजगडावर आहेत. त्यांना हीच नावे का पडली याच्याही कथा आप्पांनी सविस्तर सांगितल्या. संजीवनीच्या दुहेरी तटबंदी मधून आप्पांनी आम्हाला चालायला लावले. संजीवनी वरून जवळच तोरणा किल्ला दिसला तर दूरवर रायगडचे टकमक टोक दिसले. सूर्यास्त व्हायला आला होता. आम्ही पद्मावती मंदिराच्या दिशेने माघारी फिरलो. मंदिरात आल्यावर चहा झाला. एकमेकांशी ओळख झाली. याच पद्मावती मंदिरात महाराज आग्राहून संन्याश्याच्या वेषात आले. त्यांची आणि जिजाउंची ऐतिहासिक भेट झाली होती. इतिहासमय दिवस संपला. रात्रीचे जेवण झाल्यावर शेकोटी भोवती गप्पा झाल्या. पंचक्रोशी गारेगार होऊन गपगार झाली होती सकाळी ५ उठून आमचा दिवस सुरु झाला. आज बालेकिल्ल्यावर चढाई केली. चढाई थोडी अवघड आहे तिथे थोडा वेळ जातो. महादर्वाजाच्या बुरुजात बत्तीस दातांच्या बोकडाचे मुंडके पुरले आहे. ब्रम्हर्षी मंदिर बघून पुढे सरकलो. जिजामातांच्या दालनात आलो. तिथे एक ऐतिहासिक घोषणा झाली होती. 'आधी लगीन कोंडाण्याचे मग माझ्या रायबाचे'. स्वामी आणि स्वराज्य निष्ठेची अनेक उदाहरणं ऐकताना आणि तेही त्याच ठीकाणी. आपल्या अंगावर काटा उभा राहतो. समोरच सिंहगड दिसत होता. या आणि अश्या अनेक ऐतिहासिक घटनांचा मागोवा आम्ही घेतला. महाराजांनी १६४८ ते १६७२ म्हणजे २५ वर्ष याच गडावरून हिंदवी स्वराज्याचा राज्यशकट हाकला होता. महाराजांच्या जीवनातील अनेक महत्वाच्या घटनांचा राजगड साक्षीदार आहे. अश्या या 'दुर्गराज राजगडाला' मानाचा मुजरा.

किल्ले रतनगड आणि सांधण दरा ट्रेक

तालुका : अकोले, जिल्हा : नगर
मोहिमप्रमुख : संदीप पाटील, टिटवाळा
सहभागी सदस्य : ७०

शिवशौर्यचा ट्रेक जाहीर झाला आणि ७०जण सहभागी होऊन शुक्रवारी रात्री कसारा लोकल ट्रेनने ट्रेकला निघाली. बहुतेक सगळेच ट्रेक खाजगी बसने होतात. पण या वेळी लोकल ट्रेनची मजा घेत गेलो. कल्याण नंतर सर्वांच्या स्याक मधून कानटोप्या, स्वेटर निघाले. थंडीचा attack चांगलाच होता. कसारयाला उतरून आमचा पुढील १ तासाचा प्रवास करून आम्ही साम्रद गावात पोहोचलो. मुली आणि लहान मुले घरात आणि बाकीचे अंगणात, शाळेच्या वरांड्यात पांघरुणात pack झाली. पहाट होताच सगळे उठले, कुडकुडतच आन्हिक उरकली. चहा बिस्किटे झाल्यावर रतनगडाच्या दिशेने कूच केले. गाव सोडल्यावर किल्ल्याच्या चढणीची वाट दाट झाडांमधून आहे. झाडी संपल्या नंतर रतनचा खुट्टा आणि रतन याच्यातील घळ चढून जावी लागते. तिथे काही ठिकाणी शिड्या लावल्या आहेत. घळ संपल्यानंतर गडाच्या सोंडेवरून चालत चालत गडाच्या पोटात शिरलो. खोदून कोरून काढलेल्या पायरया उभ्या चढणीच्या आहेत. त्या थेट कोकण उर्फ त्रिंबक दरवाज्यापर्यंत आहेत. सर्व मंडळी द्वारातून गडावर प्रवेशकर्ती झाली. नेढ्यात बसून मोहीमप्रमुख संदीप पाटील याने सर्वाना गडाचा इतिहास वाचून दाखवला. तिथून पुढे गवताळ पठारावरून गड दर्शन सुरूच होते. पाण्याची उघडी टाकी आहेत. कोणाला कळणारहि नाही असे एका गुहेतील थंडगार पाणी पिउन गडाला वळसा घातला. राणीचा हुडा नावाने एक गोलाकार बुरुज आहे. आजोबा डोंगर, हरिश्चंद्रगड, कात्राबाईची खिंड, बाण सुळका, अलंग, मलंग, कुलंग हे किल्ले तसेच कळसुबाई हे महाराष्ट्रातील सर्वोच्च शिखर सर्वांनी क्यामेरात टिपून घेतले. गड फेरी पूर्ण झाली होती. आता रतनवाडीच्या दिशेने आम्ही उतरायला घेतले. आता ज्या दरवाज्यातून आम्ही उतरलो त्यावर सूर्य, मगर, वेताळ, गणपती, जलदेवता, ऋद्धि सिद्धि या रेखीव मुर्त्या आणि व्बरेच कोरीव काम आहे. त्याच्याचपुढे रात्नुबाईदेवीची गुहा आहे. रतनच्या खुट्याला वळसा घालून जंगलातून आम्ही उतरत साम्रद गावात परत आलो. रात्री लवकर जेवून काही मंडळी आडवी झाली तर काही शेकोटी करून गाणी म्हणत होती. कॅम्प फायर ची सांगता बोर्नविटा पिउन झाली. रविवारी सकाळी ५ वाजता आमचा दिवस सुरु झाला. चहा नाश्ता घेउन आम्ही सांधण व्ह्यालिकडे निघालो. लहान मुले आणि काही मोजकी मंडळी सांधण उतरणार नव्हती, ते फक्त सांधणला भेट देउन परत फिरले. बाकी उर्वरित जणांचा सांधण प्रवास सुरु झाला. निसर्गचा एक अनोखा अविष्कार म्हणजे सांधण व्हली. शब्दात वर्णन करता येत नाही. सुरवाती पासूनच मोठे दगड धोंडे पार करतच ट्रेक करावा लागतो. पोटापर्यंत पाण्यातून चालावे लागते. कपारीत शिरून मोठ्या दगडाखालून वाट काढावी लागते. एका ठिकाणी दोरीच्याच आणि दोन ठिकाणी झाडाच्या सुकलेल्या ओंडक्याच्याच आधाराने उतरावे लागते. असा हा Full Adventure असलेला ट्रेक आम्ही बर्याच तासांनी पूर्ण केला. सहभागी सदस्यांची संख्या जास्त असल्यामुळेच ट्रेकची वेळ वाढली. डेहणे गावात आम्ही संध्याकाळी आलो. पोटभर जॆवुन आसनगाव स्टेशनच्या दिशेने मार्गस्थ झालो.

ताडोबा जंगल सफारी

तालुका : चंद्रपूर, जिल्हा : नागपूर
मोहिमप्रमुख : संघमित्रा मेंगळे-मुंबई , मोहन बेडेकर-नागपूर
सहभागी सदस्य : ४०

ट्रेक मध्ये अनुभवायला येणारी जैव विविधता खास करून अनुभवायची ठरली आणि शिवशौर्य तर्फे ताडोबा जंगल सफरीचे आयोजन केले गेले. आमचे नागपूरस्थित सदस्य मोहन बेडेकर यांनी ताडोबाच्या तिथल्या व्यवस्थेची जबाबदारी उचलली आणि इथून करायच्या सर्व बुकिंग संघमित्राने उचलली. ३ महिन्यापासून तयारी सुरु होती. आणि अखेर २४ जानेवारीला आम्ही मुंबई राजधानीतून नागपूर राजधानीत दाखल झालो. खाजगी बस वाट बघत होतीच, त्यातून आम्ही चंद्रपूर जिल्ह्यात ताडोबा या राखीव वनक्षेत्रात मोहर्ली गावात गेलो. २ दिवसात आम्ही ४ साफार्या केल्या. अनेक विविध प्राणी पाहण्यास मिळाले. एक शांत जंगल अनुभवता आलं. नागपुरातील टेकडी गणेशाचे दर्शन घेऊन आम्ही हल्दीरामची संत्रा बर्फी घेऊन मुंबईकडे रवाना झालो.

किल्ले लोहगड, विसापूर, उंबरखिंड

दिनांक : २५-२६ जानेवारी २०१५
तालुका : पाली सुधागड, जिल्हा : पुणे, रायगड
मोहिमप्रमुख : सचिन माळकर, मुंबई
सहभागी सदस्य : १३

नेतृत्व करणार्याला कधी अडवू नये. सबसंघटनेच्या दृष्टीने हि अत्यंत महत्वाची बाब असते. शिवशौर्य ट्रेकर्सचा [पूर्वनियोजित ताडोबा सफर ठरली होती. पण जी मंडळी ताडोबाला जाणार नव्हती त्यांना कुठलातरी ट्रेक करायची इच्छा होती. सचिन माळकर याने लोहगड - विसापूर - उंबरखिंडीचा ट्रेक आयोजित करण्याची इच्छा दाखवली आणि संस्थेने त्वरित संमती दर्शवली. एक छोटी टेम्पो ट्रावलर करून १३ जणांनी शनिवार २४ जानेवारीच्या रात्री मुंबईहून लोहगडाकडे प्रयाण केले. पहाटे ४ वाजता लोहगडवाडी येथे खानावळ वजा घरात डेरा टाकला. सर्वजण मिळेल तिथे आडवे झाले. सर्वाना ६ वाजता उठवले गेले. चहा बिस्कीट पोटात ढकलून किल्ले विसापूरच्या दिशेने सरकलो. २० मिनिटे चालून गडाच्या पायथ्याला पोहोचलो. तिथून दाट झाडीतून चढण सुरु झाली. ३० मिनिटे चढून गडावर पोहोचलो. गडावर जाऊन आम्ही आपापल्या घरून आणलेली शिदोरी उघडली. सर्वांची ओळख झाली, नाश्त्याचे आदान प्रदान करत पोटपूजा आटोपली गेली. तटबंदी वरून गड प्रदक्षिणा सुरु केली. किल्ल्याची तटबंदी उत्तम स्वरूपात आहे. पाण्याची असंख्य टाकी जागोजागी आढळतात. पूर्वी गडावर भरपूर लोकांचा राबता असावा असा अंदाज पाण्याच्या साठ्यावरून येतो. तटबंदीला असलेला बुरुज, जंग्या चांगल्या अवस्थेत आहेत. हनुमानाच्या तीन मुर्त्या, ३ जाते, १ तोफ, २ वाड्याचे अवशेष असे गडाचे वैभव आहे. शिवकालीन बांधकामानुसार गडावर शौचकुपेही आढळतात. विसापूर किल्ल्यावरून लोहगड, तुंग, तिकोना, नागफणी, एकविरा, मुंबई-पुणे द्रुतगती महामार्ग / लोहमार्ग स्पष्ट दिसतात. १.३० तासाने गड प्रदक्षीणा पूर्ण करून आम्ही गड उतरायला घेतला. मुक्कामाच्या ठिकाणी जेवण घेऊन १५ मिनिटाच्या विश्रांती नंतर आम्ही लोहगडाकडे रवाना झालो. २० मिनिटात गडावर पोहोचलो. उत्तम स्तिथीत असलेला देखणा दरवाजा हे लोह्गडाचे वैशिट्य आहे. तसेच गडाला विंचवाची नांगी भासणारी सोंड नैसर्गिकरित्या प्राप्त झाली आहे. त्याला विंचू काटा असे म्हणतात. गडावर तोफा पाहायला मिळाल्या, स्वछ अशी लोमेश ऋषींची गुहा आहे. लक्ष्मि कोठी आहे. एक भली मोठी बांधीव विहीर आहे. हे सर्व मनात आणि क्यामेरात साठवून सूर्यास्ताच्या आतच गड उतरलो. fresh होण्यासाठी गावात विहीर होतीच. त्यानंतर चहा घेत गप्पांचा फड रंगला. जेवणाची वेळ झाली तरी गप्पा सम्पल्या नाहीतच पण जेवल्या नंतरही काही जण शेकोटी करून गप्पात बुडाले होते. रात्री ११ वाजता शेकोटीची उब घेत, चहा घेऊन आम्ही झोपायला गेलो. रविवार बसने कुर्वंड्या गावाकडे गेलो. उंबरखिंडीचा भूगोल आणि इतिहास सर्वाना समजावून सांगितला. ४ तासाच्या आम्बेनलि घाटाने उतरून आम्ही आंबा नदी ओलांडून छावणी गाव मार्गे उंबरखिंडीत पोहोचलो. आम्ही शिवस्मारकापाशी नतमस्तक झालो. कारतलाब खानाच्या १० हजार सैन्यानिशी महाराजांनी १ हजार सैन्यानिशी लढा दिला. रक्ताचा एकही थेंब न सांडता. शत्रूला चारी मुंड्या चित करून स्वराज्याच्या सम्पतित २० दशलक्ष होनांची भर घातली गेली. हा विजय शिवाजी महाराज्यांच्या बुद्धीचातुर्याचा होता. आपल्याला गरज आहे ती पक्त अश्या समरभूमीवर जाऊन आपल्यात महाराजांच्या अंश रुजवण्याची. प्रेरणामंत्र म्हणून आम्ही पवित्र ट्रेकची सांगता केली. शिवशौर्यची संस्थापक मंडळी नसतानाही २८वी मोहीम यशस्वी झाली.

कात्रज ते सिंहगड नाईट ट्रेक

दिनांक : ७-८ मार्च २०१५
तालुका : हवेली, जिल्हा : पुणे
मोहिमप्रमुख : ऋतुराज पटवर्धन, मुंबई
सहभागी सदस्य : १३

शिवशौर्यच्या हाकेला अपेक्षित प्रतिसाद मिळून मुंबई, पुणे, अलिबाग, नाशिक, परळी वैजनाथ येथून ट्रेकर्स मंडळी पुण्यात कात्रज बोगद्यापाशी जमली. सायंकाळी ७ वा. संधीप्रकाशात आमचा ट्रेक सुरु. झाला. ८.३० वाजता चंद्रोदय झाला आणि सार्या आसमंताच रूप पालटलं. torch होत्या म्हणून पेटत्या ठेवल्या नाहीतर त्याची विशेषं आवश्यकता वाटत नव्हती. काहींनी torch न वापरता Moon Light Trek चा Feel घेतला. पूर्ण ट्रेकभर दमछाक करणारी चढण आणि पाय लटपटायला लावणारी उतरण असा खेळ चालू होता. सुरवातीला काहींनी वाटेतील डोंगर / टेकड्या मोजायला घेतल्याही पण जशी रात्र वाढत गेली तशी मोजदाद सोडून आता ह्या डोंगर टेकड्या कधी संपताहेत हेच एकमेकांना विचारू लागली. रात्री १२ वाजता सर्वांनी एकत्र बसून sandwich आणि Frooti चे जेवण घेतले. आणि पुन्हा चढ उताराच्या खेळात सहभागी झाले. चढणीच्या वेळेला पुढचा मागच्याला आधार देत होता तर उतरणीला मागचा पुढच्याला हात देत होत. 'एक मेका सांभाळून घेऊ, अवघे पूर्ण करू मोहीम' या भावनेने हा ट्रेकचा खेळ उत्तरोत्तर रंगत जात होता. मध्येच हास्यविनोद होत होते. इतके सुरु असताना मोहिमेचे सेनापती मात्र मोहीम रेंगाळू देत नव्हते. संध्याकाळची रात्र झाली, रात्रीची मध्यरात्र झाली, मध्यरात्री नंतर ब्राह्ममुहूर्त आला. सिंहगडाकडे जाणारा रस्ता दूरवरून दिसू लागला. तिथीप्रमाणे शिवजयंती साजरी करण्यासाठी अनेक जथ्येच्या जथ्ये सिंहगडाकडे हातात मशाली घेवून चालले होते. वाटत होते कि शिव जन्माला गडाच्या वाटेवर दिव्यांची आरासच केली आहे. एव्हाना चालून चालून शरीर बोलू लागले होते. पण धीर खचला नव्हता. नजरेच्या टप्प्यात गड आला होता. शेवटचे ३ किमी. डांबरी रस्ता लागला. पुणे पंचक्रोशीतील शिवप्रेमी शिव ज्योत घेऊन गडावर पोहचत होते. आता पूर्ण उजाडले होते. पुणे दरवाज्यात नतमस्तक होऊन गडाच्या आत सर्वजण प्रवेशकर्ते झाले. आम्ही ४१ शिवशौर्य ट्रेकर्स गडावरील त्या शिवगर्दीचा भाग बनून गेलो होतो. अत्यंत कठीण समजल्या जाणार्या ट्रेक पैकी हा कात्रज ते सिंहगड नाईट ट्रेक करून आम्ही २०१५ सालातील शिवजयंती सिंहगडावर सोनेरी उन्हात साजरी करत होतो. वय वर्ष १२ ते वय वर्ष ६५चे धारकरी यांनी जिद्दीने ट्रेक पूर्ण केला. आजच्या शिव जयंती बरोबरच आज जागतिक महिला दिन सुद्धा होता. शिवशौर्यच्या 6 महिला ट्रेकर्स यांनी त्यांचा स्वत:चा दिन कठीण ट्रेक करून साजरा केला. आमच्या मोहिमेचे म्होरके होते ऋतुराज पटवर्धन, श्रेयस कोंडे आणि नंदकिशोर मोहिते. या तिघांनीही आधी २ वेळा कात्रज ते सिंहगड मार्गक्रमण करून नियोजन केले होते. किती जणांना घेवून जायचे, किती वाजता ट्रेक सुरु करायचा, आणि खायला काय, किती आणि केंव्हा द्यायचे याचा पूर्ण Action Plan या तिघांकडे होता. याचा प्रत्यय प्रत्येकाला ठायी ठायी येत होता. पहिल्या तासाभरातच तीन सहभागी सदस्यांना ट्रेक सोडवा लागला. याही बाबतीत मोहीम प्रमुखांनी अत्यंत योग्य निर्णय घेतला. जो ट्रेक वेळेत पूर्ण आणि यशस्वी होण्यास कारण ठरला.

किल्ले मंडणगड, बाणकोट, गोपाळगड

दिनांक : २५ - २६ एप्रिल
तालुका : दापोली, चिपळूण, जिल्हा : रायगड
मोहिमप्रमुख : विवेक जाधव, मुंबई
सहभागी सदस्य : ४०

२४ एप्रिलला रात्री १० वा. ट्रेकला निघायच्या आधी मृदुला तांबे हिला श्रद्धांजली वाहिली. २४ एप्रिलला तिचा वाढदिवस असतो. आणि ती गेल्यानंतर आमचा पहिलाच ट्रेक. २ वर्षापूर्वी रत्नागिरी ट्रेकचे नेतृत्व मृदुलानेच केले होते. यावेळी सुद्धा आम्ही कोलथरे गावात मुक्काम करणार होतो, जो मृदुलाच्याच ओळखीने आमची सोय झाली होती. ती असती तर आज ट्रेकला आली असती. show must go on उक्ती प्रमाणे आम्ही निघालो. पहाटे ५ वा. आम्ही मंडणगड गावात पोहोचलो. एक हॉटेलात शुचिर्भूत होऊन बसने थेट गडावर जाण्यास निघालो. बस एका वळणावरून पुढे जाउ शकत नव्हती म्हणून ४ किलोमीटर चालत निघालो. गडावर जायला थेट गाडी रस्ता झाला आहे. गडावरील गणेश मंदिर रंग रंगोटी करून उत्तम अवस्थेत आहे. मोठे तळे आहे पण त्या पाण्याचा पिण्यासाठी आणि डूंबण्यासाठी काहीच उपयोग नाही. एका तोफेलाही रंग फासला आहे. गडाची तटबंदी काही प्रमाणात आहे. पण अवशेष काहीच नाही. गडावर सगळ्यांशी ओळख करून देण्यात आली. घरून आणलेला नाश्ता एकमेकांना share करत १ तासाने आम्ही गड उतरण्यास घेतला. बस बाणकोट किल्ल्याच्या दिशेने निघाली. इथेही बस किल्याच्या दारात पोहोचली. किल्ल्याच्या आत मोठे मोठे वृक्ष आहेत. खंदक आहेत, तटबंदी उत्तम स्तिथीत आहे. किल्ल्यातून समुद्र किनाऱ्याचे विलोभनीय दृष्य दिसते. इथेच आमचेही ग्रुप फोटोसेशन झाले. किल्ल्याच्या बाहेर महाबळेश्वरचा इंग्रज आर्थर याच्या पत्नी सोफिया हिची समाधी आहे. गोव्याहून मुंबईला जाताना तिची बोट याच ठिकाणी फुटली होती. आम्ही बसने पुन्हा मंडणगड गावात जेवायला आलो. पोटभर जेवण आणि ताक पिउन आम्ही पालगड गावाच्या दिशेने निघालो. वाटेत आमच्या आनंद देवळेकरांच्या सासुरवाडीचा पाहुणचार घेतला. पालगड हे साने गुरुजींचे जन्मस्थान ते पाहून आम्ही कोलथरे गावाकडे निघालो. वाटेत एक फारच वाईट अपघात बघावा लागला. कोलथरे गावात यायला ७ वाजले. गेल्या गेल्या विहिरीच्या थंडगार पाण्याने आंघोळ म्हणजे सुख होतं. त्या नंतर परत पोटभर जेवण आणि पोटभर ताक. मुक्कामाच्या पाठीमागेच असलेल्या समुद्रावर आमचा कॅम्प फायर झाला. गाणी, जोक्स, चंद्रशेखर पाटील काकांच्या रहस्यकथा हे सर्व तासभर चालू होते. तिथेच समुद्रावर बोर्नविटा पिऊन कॅम्प फायरची सांगता झाली. सकाळी लवकर जाग येउन सर्वांनी आटपायला घेतले. काही जण कोळेश्वर मंदिरात गेले तर काही जण समुद्रावर गेले. चहा पोहे असा नाश्ता करून आमची बस निघाली दाभोळ जेट्टीच्या दिशेने. तिथे फेरी बोट यायला अवकाश असल्याने तिथे मिळणाऱ्या फणस आईस्क्रीमवर सर्वांनी ताव मारला. बस बोटीत चढवायचे सोपस्कार पार पाडून बसने दाभोळ बंदर पार केले. अंजनवेलच्या गोपाळगडावर गेलो. खाजगी मालमत्ता असलेला किल्ला समुद्रकिनार्यावर पसरलेला आहे. तटबंदी उत्तम असली तरी आत अवशेष नसून आंब्याची झाडेच भरपूर आहेत. चिपळूणमध्ये येउन जेवायला ४ वाजले होते. गोवळकोट किल्ला वेळेत बसत नव्हता त्यामुळे मोहीम प्रमुख विवेक जाधव याने निर्णय घेतला आणि आम्ही सरळ मुंबईच्या वाटेला लागलो. कोकण सफर सफल संपूर्ण.

किल्ले कर्नाळा बाल मोहीम २०१५

दिनांक : १ मे २०१५
तालुका : पनवेल, जिल्हा : रायगड
मोहिमप्रमुख : कु. मित कासकर, मुंबई
सहभागी सदस्य : ३३

गेल्या ५ वर्षात ट्रेक बरेच झाले. किती तरी लहान मुलांची ट्रेक फी अनेक वेळा घेतली बाल मोहीम, पालक नाहीत आणि तीही पूर्णपणे मोफत असे कधीच डोक्यात आले नव्हते. ते अचानक पणे आले. कार्यक्रमाची आखणी करून फक्त १५ दिवस अगोदर ट्रेक जाहीर केला. अपेक्षित प्रतिसाद मिळून १ मे हा निघायचा दिवस उजाडला. शिवशौर्य ट्रेकर्सचे स्वयंसेवक निघायच्या ठिकाणी ७.३० जमले. आणि पालक मंडळी आपल्या लहानग्यांना घेऊन ८ पासून यायला लागली. प्रत्येकजण खिडकी पटकावण्याच्या प्रयत्नात होता. पालकांच्या मुलांना सूचना सुरु होत्या. तसेच आम्हाला प्रश्न विचारले जात होते. किल्ल्यावर कधी जाणार? तुमचे volunters किती आहेत? परत कधी येणार? या सर्व प्रश्नांना आम्ही समाधानकारक उत्तरे देऊन त्यांची चिंता कमी करत होतो. सर्व जमे पर्यंत ८.४० झाले आणि आमच्या बसने कर्नाळा किल्ल्याकडे कूच केले. जोडून आलेली सुट्टी त्यामुळे गोवा महामार्गावर वाहतुकीचा खोळंबा होत होता. ११ वाजता सर्व मुलांना सूचना देऊन आमची बाल मोहीम सुरु झाली. टोपी, बूट, खांद्यावर sports bag, आणि ब्यागेत आईने दिलेले खाद्य पदार्थ अश्या पूर्ण तयारीनिशी Little Force ने ट्रेक सुरु केला. मीच सर्वांच्या पुढे असायला हवे, असे प्रत्येकाला वाटत होते. दाट झाडीतून चालल्यामुळे छान वाटत होते. नंतर नंतर चढण जाणवायला लागली. पहिल्या ३० मिनिटात break घेतला. बसल्यावर सर्वांनी पाणी पिण्यास घेतले. आम्ही पुन्हा त्यांना पाणी कमी पिण्याची सूचना केली. कारण वाटेत पाणी नव्हते. १० मिनिटे आराम करून चालू लागलो पुन्हा ३० मिनिटांनी थांबलो. १ वाजला होता. दुपारचे जेवण पोतडीतून बाहेर निघाले. स्वतःचा डबा खाताना तो दुसर्या समोर सरकवला जात होता. छोट्यांचे sharing बघताना छान वाटत होत. १५ मिनिटात किल्ल्याच्या दरवाज्यात पोहोचलो. उन मी म्हणत होते. एवढा वेळ चालून किल्ल्यात पोहोचलो याचा आनद सर्वांना झाला होता. किल्ल्याच्या गुहेत थंडगार पाण्याचे स्त्रोत आहेत. ते पाणी पिउन सर्व शांत झाले. उन्हाचा तडाखा बसु नये म्हणून फार वेळ न थांबता आम्ही किल्ल्याच्या पायऱ्या उतरून खाली आलो आणि सावलीत बसलो. ट्रेक केल्यावर कसं वाटतय? असं जेव्हा मुलांना विचारलं त्यावेळी प्रत्येकांनी ट्रेकला मजा आली, सुरवातीला घाबरायला झाले होते. पण सगळ्यांसोबत ट्रेक करत होतो त्यामुळे भीती वाटली नाही. पुन्हा ट्रेकला यायला आवडेल. अशी उत्तरं आम्हाला दिली. आमचा उद्देश सफल झाला. किल्ल्यांच्या पवित्र मातीशी नाळ जोडली जावी म्हणून हा सर्व खटाटोप. उतरणीला सर्वच जण मस्ती करत उतरत होते. पायथ्याच्या कॅन्टीन मध्ये चहा उपमा आमची वाट बघत होताच. तो खाऊन मुलं पकडा पकडीचा खेळ खेळू लागली. कोणी पिंजर्यातले पक्षी बघण्यात गुंग झाला. अशी एकंदर बाल मोहीम सफल झाली. बस जेव्हा end point ला आली त्यावेळी प्रत्येकजण आम्हाला जाताना थ्यांक्यू काका, दादा, ताई म्हणून निरोप घेत होता. सकाळी सोडायला आलेल्या पालकांचे चेहरे आणि आपल्या मुलांना घ्यायला आलेल्या पालकांच्या चेहऱ्यात कमालीचा फरक होता. सकाळी चेहऱ्यावर चिंता आणि बरेच प्रश्न होते तर संध्याकाळी हसत हसत १० वेळा तरी थ्यांक्यू म्हणत होते. ट्रेक यशस्वी होणे यात आम्हाला नाविन्य नाही पण आजचा ट्रेक आमची कसोटी होती आणि त्यात शिवशौर्य ट्रेकर्स १०० मार्कांनी पास झाली. हे मार्क आम्हाला त्या चिमुकल्या हातांनी थ्यांक्यू म्हणून दिले होते. पुढील बाल मोहिमांसाठी बळ दिले होते. आम्हीच तुम्हा चिमुकल्यांना थ्यांक्यू म्हणतो.

शिवराज्याभिषेक सोहळा - तिथीनुसार

दिनांक : ३१ मे २०१५
तालुका : महाड जिल्हा : रायगड
मोहिमप्रमुख : गणेश पवार, मुंबई
सहभागी सदस्य : ४२

अनेक थोरमोठ्यांची जयंती / पुण्यतिथी भव्य प्रमाणात कुठेना कुठे साजरी होत असते. पण अस कुठेच पाहण्यात नाही कि ३४२ वर्षानंतर कुणा राजाचा राज्याभिषेक सोहळा हजारोंच्या संख्येत त्याच राजदरबारात अतिभव्य प्रमाणात साजरा होतो. हे फक्त नशीब फक्त शिवराज्याभिषेक सोहळ्याचेच. २ दिवस सोहळा चालू होता रायगडावर. आदली रात्र सुद्धा जागवली गेली. शिवशौर्यच्या दृष्टीने अभिमानाची बाब म्हणजे आमच्या परिवारातील अनिल नलावडे आणि पद्मश्रीताई यांनी मध्य रात्री ३ वाजाता संगीतमय सेवा महाराजांच्या चरणी अर्पण केली. नाट्य, संगीत, पोवाडे असे एका पेक्षा एक कार्यक्रम पहाटे ४.३० वाजेपर्यंत चालू होते. त्यानंतर ५ वाजता राज्याभिषेकाची लगबग सुरु झाली. ६ वा. महाराजांची पालखी निघाली. ७ वाजता राजदरबारात महाराजांचा विधिवत राज्याभिषेक सुरु झाला. अंदाजे दोन तास विधी चालू होते. पुन्हा महाराजांची पालखीतून मिरवणूक काढली गेली. ढोल ताशांच्या गजरात भगवे झेंडे नाचवत मिरवणूक गडावर सुरु होती. मिरवणुकीतच मलखांब प्रात्यक्षिके सादर होत होती. हौशी शिवप्रेमींनी तलवारीहि नाचवल्या मिरवणुकीत.

आर्थर सीट जावळीचे खोरे मोहीम

महिला स्पेशल ट्रेक किल्ले अशेरी

पन्हाळगड - पावनखिंड - विशाळगड मोहिम २०२२

गणपती गडद ट्रेक

किल्ले कोथळीगड - स्वातंत्र्याचा अमृतमहोत्सव - ध्वजवंदन मोहीम

ज्येष्ठ नागरिक मोहीम - कोंढाणे लेणी

अहुपे घाट

शेवते घाट व मढे घाट ट्रेक

किल्ले रायगड परिक्रमा

बालमोहिम - किल्ले प्रबळगड

किल्ले निमगिरी - हनुमंतगड ट्रेक

कण्हेरगड - पाटणादेवी - पितळखोरा - अजिंठा लेणी मोहीम

किल्ले रामशेज, मार्कंडेय पर्वत, सप्तशृंगीगड मोहिम २०२२

मानस-काझीरंगा

भैरवगड - घनचक्कर - गवळदेव रेंज ट्रेक

किल्ले माहुली परिक्रमा

महिला विशेष मोहीम "शिखर कळसुबाई"